Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος (Πάτρα, 13 Δεκεμβρίου 1902 – Αθήνα, 11 Σεπτεμβρίου 1986) ήταν Έλληνας πολιτικός, φιλόσοφος, ακαδημαϊκός και γόνος της οικογένειας Κανελλόπουλου. Ανέλαβε για δύο σύντομες θητείες την προεδρία ελληνικών κυβερνήσεων το 1945 και το 1967. Η παρουσία του στη νεοελληνική γραμματεία και φιλοσοφία και η ταυτόχρονη ενασχόλησή του με την πολιτική τον ανέδειξε ως ιδιαίτερο φαινόμενο του σύγχρονου ελληνικού πολιτικού βίου ενώ η μετριοπάθεια, η αυτοκριτική του διάθεση και το ήθος του συνέτειναν, ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση, στην απόδοση του τίτλου του «Νέστορα» της ελληνικής πολιτικής από ένα ευρύ φάσμα ανθρώπων. Θείος του ήταν ο, διατελέσας πρωθυπουργός, Δημήτριος Γούναρης.

 Γεννήθηκε το 1902 στην Πάτρα και γονείς του ήταν ο φαρμακοποιός Κανέλλος Κανελλόπουλος και η Αμαλία Κανελλοπούλου, το γένος Γούναρη, αδελφή του μετέπειτα πρωθυπουργού Δημητρίου Γούναρη. Εκτός από τον Παναγιώτη η οικογένεια είχε άλλα δύο παιδιά, τον Αναστάσιο και τη Μαρία.

Αφού ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στο Α΄ Γυμνάσιο Πατρών εγγράφηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1919. Ακολούθως φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης από το 1920 έως το 1923, όπου και αναγορεύτηκε διδάκτωρ του Δικαίου, και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Μονάχου.

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία και το 1925 μετά από δημοσίευση της πρώτης κοινωνιολογικής του πραγματείας στο «Αρχείον των Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών» του Δημητρίου Καλλιτσουνάκη και με πρόταση του τελευταίου, του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και του Αριστοτέλη Σίδερη διετέλεσε μέλος της Εταιρείας Κοινωνικών Επιστημών. Λόγω της αντιβενιζελικής οικογενειακής παράδοσης μέχρι το 1926 έμεινε μακριά από τον πολιτικό στίβο, εξαιτίας των διαδοχικών βενιζελικών κυβερνήσεων. Το 1926 ανέλαβε καθήκοντα Γενικού Γραμματέως του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας στην Οικουμενική Κυβέρνηση του Αλεξάνδρου Ζαΐμη, ενώ τρία χρόνια αργότερα, το 1929, ανέλαβε υφηγητής της έκτακτης αυτοτελούς έδρας της Κοινωνιολογίας στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (ο νεότερος μέχρι τότε πανεπιστημιακός).

Το 1929 πήρε μέρος από κοινού με τους Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο, Κωνσταντίνο Τσάτσο και Μιχάλη Τσαμαδό στην ίδρυση και σύνταξη του περιοδικού «Αρχείον Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών». Το 1932 διορίστηκε Γενικός Γραμματέας του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, αλλά παραιτήθηκε για να υποβάλει υποψηφιότητα στην έδρα της Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τον Ιανουάριο του 1933 εξελέγη καθηγητής και το 1934 εξελέγη πρόεδρος του νεοσύστατου Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ).

Εργογραφία

Ποίηση

• Ρυθμοί στα κύματα. Αθήνα, Τύποις Καλέργη & Σίας, 1920.
• Απλοί φθόγγοι σέ στίχους. Αθήναι, Εκδ. Πυρσός, 1938 (με το ψευδώνυμο Αίμος Αυρήλιος).
• Ο κύκλος των Σονέττων. Αθήνα, έκδοση των Φιλολογικών Χρονικών, 1945.
• Πικροδάφνες. Αθήνα, 1955.

Πεζογραφία

• Η λυτρωμένη από το σόι που χάθηκε. Μόναχο, 1923.

Θέατρο

• Όλιβερ Κρόμβελ• Βιογραφικό χρονικό σε πράξεις πέντε. Αθήναι, Εκδ. Ίκαρος, 1947.
• Ο Σταθμός• Ένα μονόπρακτο. Αθήνα, ανάτυπο από τη Νέα Ζωή, 1933.

Μελέτες - Ιστορικά έργα - Δοκίμια

• Η Κοινωνία των Εθνών. Αθήνα, 1926.
• Evolution und Fortschritt: Eine socialphilosophische Skizze. Athen, Sakellarios, 1926.
• Περί τών μεθόδων τής κοινωνιολογίας. Αθήναι, Τύποις Σακελλαρίου, 1926.
• Αι θρησκείαι ως προσδιοριστικοί παράγοντες των πολιτισμών. Αθήναι, Τύποις Μαντζεβελάκη, 1926.
• Περί της έννοιας του Διεθνούς Δικαίου από κριτικοφιλοσοφικής απόψεως. Αθήναι, Τυπ. Σακελλαρίου, 1926.
• Κοινωνική πρόοδος καί κοινωνική πολιτική. Αθήναι, Τυπ. Σακελλαρίου, 1927.
• Κοινωνιολογία των ιμπεριαλιστικών φαινομένων. Αθήναι, Τυπ. Σακελλαρίου, 1927.
• Περί κοινωνιολογίας ως επιστήμης. Αθήναι, Τυπ. Σακελλαρίου, 1928.
• Ιστορία και κριτική των κοινωνιολογικών θεωριών Α΄ (Auguste Comte και Herbert Spencer). Αθήναι, Τυπ. Σακελλαρίου, 1929.
• Κάρολος Μαρξ • Συμβολή εις την Ιστορίαν των Οικονομικών και Κοινωνικών Θεωριών. Αθήναι, Τυπ. Δημητράκου, 1931.
• Η κοινωνία της εποχής μας • Κριτική των συστατικών αυτής στοιχείων. Αθήναι, Τυπ. Παπαδογιάννη, 1932.
• Ιστορία και πρόοδος • Εισαγωγή εις την κοινωνιολογίαν της ιστορίας. Αθήναι, 1933.
• Ο άνθρωπος και αι κοινωνικαί αντιθέσεις. Αθήναι, 1934.
• Observations historiques sur l'idée de la société : une page de mythologie politique . Paris, Rivista di Sociologia, 1934
• Προβλήματα φιλοσοφίας και κοινωνιολογίας της ιστορίας. Αθήναι, Εκδ. Κ. Σ. Παπαδογιάννη, 1936.
• Die Einsamkeit in ihrer "gemeinschaftlichen" und "gesellschaftlichen" Problematik . Leipzig, H. Buske, [1936]
• Griechischer Brief . Stuttgart, Deutsche Verlags-Anstalt, 1937 or 1938.
• Χαράλαμπος Τζωρτζόπουλος. Αθήναι, ανάτυπο από το Αρχείον Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών, 1939.
• Η Ελλάς και ο πόλεμος. 1942.
• Θα σας πω την αλήθεια. 1942.
• 1935-1945 • Ένας απολογισμός. Αθήναι, 1945.
• Θα σας πω την αλήθεια (μια ιδεολογική πολιτική ομολογία). Αθήναι, 1945 (έκδοση Β΄).
• Ο πόλεμος και το μέλλον• Διδάγματα και αιτήματα. Αθήνα, 1946.
• Εισαγωγή σε μια θεωρία της ιστορίας ως βάση του ενωτισμού. Αθήναι, έκδοσις της Εθνικής Ενωτικής Νεολαίας, 1947.
• [Nichtlateinische Schriftzeichen] 1. 1947.
• Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος Α΄-Β΄. Αθήναι, Εκδ. Αετός, 1941 και 1947 (η τελική μορφή του έργου εκδόθηκε ως εξής Πρώτο μέρος, τόμοι δύο, Από τον Αυγουστίνο στον Μιχαήλ Άγγελο, Αθήνα, 1966, Δεύτερο μέρος, τόμοι δύο, Από τον Λούθηρο στον Μπαχ, Αθήνα, 1968, Τρίτο μέρος, τόμοι τρεις, Από τον Βολταίρο στον Γκαίτε, Αθήνα, 1970, Τέταρτο μέρος, τόμοι δύο, Από τον Μπετόβεν στον Κητς, Αθήνα, 1974, Τέταρτο μέρος, τόμος ένας, Από τον Πούσκιν ως τον Σούμπερτ, Αθήνα, 1984).
• Ο Εικοστός αιώνας • Η πάλη μεταξύ ανθρωπισμού και απανθρωπίας. Αθήναι, 1951.
• Ο Χριστιανισμός και η εποχή μας • Από την Ιστορία στην αιωνιότητα. Αθήναι, Τύποις Πυρσός, 1952. Ascent to faith . Translated by Mary P. Gianos. New York : Exposition Press, [1966]. [περιέχει το 5ο, 7ο και 9ο κεφάλαιο, επαναγραμμένα].
• Μεταφυσικής προλεγόμενα : Ο άνθρωπος - ο κόσμος - ο Θεός. Αθήναι, Τυπογρ. Αδελφών Γ. Ρόδη, 1955.
• Πέντε Αθηναϊκοί διάλογοι, 51 έως 529 μετά Χριστόν. Αθήναι, 1956. Fünf Athener Dialoge : Hellas und Christentum . [aus dem Griechischen Übertragen von Isidora Rosenthal-Kamarinea]. Olten, Freiburg i.B. : Walter, 1961.
• Το τέλος του Ζαρατούστρα. Αθήναι, Τυπογρ. Αφών Γ. Ρόδη, 1956.
• Γεννήθηκα στο 1402. Αθήναι, 1957.
• Hyperion und der neugriechische Geist: Dichtung und Wahrheit im heutigen Griechenland. Frankenau, Siebenberg, 1959.
• Ποίηση καί αλήθεια στή νεοελληνική ζωή, Αθήναι, Εκδ. Εστία, 1959.
• Mistra: das byzantinische Pompeji. München, Knorr & Hirth, 1962. Mistra, the Byzantine Pompeii. translated from the original German edition by Charlotte Dixon. Munich, Knorr & Hirth, [1963].
• Από τον Μαραθώνα στην Πύδνα και ως την καταστροφή της Κορίνθου Α΄-Γ΄. Αθήναι, 1963 (και έκδοση β΄ με τίτλο Ιστορία της αρχαίας Ελλάδος, Αθήνα, 1982).
• Τα χρόνια του μεγάλου πολέμου 1939-1945. Αθήνα, 1964.
• Υποθήκαι προς τους νέους. Αθήνα, 1964.
• Athen. München, Knorr & Hirth, 1964. Athènes. München, Knorr & Hirth, 1964. Athens. München, Knorr & Hirth, 1964
• Ο λόγος του αρχηγού της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως του κ. Παναγιώτη Κανελλόπουλου προς τον λαόν των Αθηνών. Αθήναι, 1965.
• Η Ελλάς εν όψει του μέλλοντος της ανθρωπότητος • Ομιλία γενομένη κατά την συνεστίασιν των μελών της Εθνικής Ενώσεως Δικηγόρων. Αθήναι, 1966.
• The living heritage of greek antiquity = L' héritage vivant de l' antiquité grecque. European Cultural Foundation. La Haye, Mouton, 1967.
• Five men - five centuries : essays on Solon, Sophocles, Dion, Cydias and Diaios. [translated from the Greek MS by Philip Sherrard]. London, Weidenfeld & Nicolson, 1971.
• Ιστορικά δοκίμια. Αθήνα, 1975.
• Ημερολόγιο • 31 Μαρτίου 1942 - 4 Ιανουαρίου 1945. Αθήνα, Εκδ. Κέδρος, 1977.
• Δοκίμια και άλλα κείμενα σαρανταπέντε ετών, 1935-1980. Θεσσαλονίκη, Εκδ. Εγνατία, 1980.
• Heidelberg, ο χρυσός κρίκος του πνευματικού δεσμού μας. Αθήνα, 1980.
• Λόρδος Βύρων: Η ζωή καί τό έργο του. Αθήνα, Εκδ. Γιαλλελής, 1983.
• Ναπολέων Βοναπάρτης, Αθήνα, Εκδ. Γιαλλελής, 1983.
• Η Γαλλική Επανάσταση, Αθήνα, Εκδ. Γιαλλελής, 1983.
• Η ζωή μου (αφήγηση στη Νινέττα Κουτράρου-Ρασσιά). Αθήνα, 1985.

Μεταφράσεις

• Υποστασιακή Φιλοσοφία • Τρεις ομιλίες του Karl Jaspers • Μεταφραστής Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Αθήνα, 1938.

Μεταθανάτιες εκδόσεις

• Κείμενα Παναγιώτη Κανελλόπουλου από τον Αγώνα του εναντίον της Δικτατορίας 1967-1974 • Επιμέλεια Διονύσης Αλικανιώτης. Αθήνα, έκδοση της Εταιρείας Φίλων του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, 1987.
• Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, πέμπτο μέρος, τόμος 11 • Από τον Πούσκιν ως τον Καρλ Μαρξ (από τα χειρόγραφά του). Αθήνα, Εκδ. Γιαλλελής, 1989.
• Ομιλίες στην Ακαδημία Αθηνών • επιμέλεια Ν. Π. Σοϊλεντάκης. Αθήνα, Εκδ. Γιαλλελής, 1989.
• Επιστολές στους προγόνους μου • πρόλογος Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου. Αθήνα, 1990.
• Άπαντα κοινωνιολογικά Α΄-Ε΄ • επιμέλεια Μελέτης Η. Μελετόπουλος. Αθήνα, 1992-1996.
• Πώς εφθάσαμεν στην 21η Απριλίου 1967 • 1940-1944 Εθνική Αντίσταση. Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1997.
• Άπαντα κοινωνιολογικά Β΄ • Επιμέλεια Μελέτης Μελετόπουλος. Αθήνα, Εκδ. Γιαλλελής, 1993