Ο Νικηφόρος Βρεττάκος (1 Ιανουαρίου 1912 – 4 Αυγούστου 1991) ήταν Έλληνας ποιητής, πεζογράφος, μεταφραστής, δοκιμιογράφος και ακαδημαϊκός. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές.

Είχε προταθεί 4 φορές για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, ενώ επίσης έλαβε άλλα πολλά βραβεία, όπως το βραβείο Ουράνη, το Πρώτο βραβείο κρατικής ποίησης κ.α.

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος γεννήθηκε την 1 Ιανουαρίου 1912 στις Κροκεές της Λακωνίας. Ήταν το δεύτερο από τα έξι παιδιά του Κωνσταντίνου Βρεττάκου και της Ευγενίας Παντελεάκη. Τα νηπιακά του χρόνια τα πέρασε στην Πλούμιτσα, στο πατρικό του σπίτι. Το 1917, η οικογένειά του μετακόμισε στις Κροκεές, όπου γράφτηκε στο Δημοτικό σχολείο. Το 1921 τελείωσε το Δημοτικό και συνέχισε στο Ημιγυμνάσιο Κροκεών, από το οποίο, παρά τις οικονομικές δυσχέρειες και την αρρώστια του πατέρα του, αποφοίτησε το 1923. Στη συνέχεια, γράφτηκε στο Γυμνάσιο Γυθείου, όπου φοίτησε με πολλές δυσκολίες. Στο ίδιο σχολείο, την περίοδο αυτή, φοίτησε και ο Γιάννης Ρίτσος. Το 1928, σε ηλικία μόλις δεκαέξι ετών, έδωσε στην Εμπορική Λέσχη Γυθείου δύο διαλέξεις με θέματα από «τη Δικαιοσύνη και την Παιδεία ως τη διάσπαση του ατόμου»

Τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών, με το βραβείο Ουράνη και δώδεκα χρόνια αργότερα ανακηρύχθηκε μέλος της (26 Φεβρουαρίου 1986). Επίσης αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1991 επισκέφθηκε την Πλουμίτσα, με την οικογένειά του. Εκεί έμελλε να αφήσει και την τελευταία του πνοή. Πέθανε από καρδιακή προσβολή στις 4 Αυγούστου 1991 και κηδεύτηκε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, δημόσια δαπάνη.

Συγγραφικό Έργο

Το συγγραφικό έργο του Νικηφόρου Βρεττάκου, δύναται να χωριστεί σε 4 μέρη. Την παρθενική του εμφάνιση, ο Νικηφόρος Βρεττάκος, στον χώρο της λογοτεχνίας, την έκανε το 1929, με τη δημοσίευση κάποιων πρωτόλειων ποιημάτων του από τα μαθητικά του χρόνια με τίτλο Κάτω από σκιές και φώτα (εκδόθηκαν το 1933). Μέχρι και το 1940 εξέδωσε έξι συλλογές, τις οποίες συγκέντρωσε στον τόμο Γκριμάτσες του ανθρώπου. Πολλές ποιητικές συλλογές, ακολούθησαν, έως το 1951 (χρονιά θεωρούμενη ως δεύτερο ορόσημο στην καλλιτεχνική του πορεία), που εξέδωσε με τίτλο Τα ποιήματα 1929-1951, τον δεύτερο συγκεντρωτικό τόμο με ποιήματά του. Εκείνη την περίοδο παρατηρείται η στροφή του Βρεττάκου από τον νεανικό λυρισμό, στην έντονη δραματική γραφή.

Ακολούθησε η τρίτη και ωριμότερη περίοδος της δημιουργίας του, στην οποία επιχείρησε μια εξισορρόπηση αυτών των δύο στοιχείων, του λυρικού στοιχείου και του δραματικού, στην υπηρεσία του ηθικού και κοινωνικού προβληματισμού του. Αυτή την περίοδο ασχολείται με έννοιες όπως φως, φύση, αγάπη και αγνότητα.

Η τέταρτη και τελευταία ποιητική περίοδος (1975-1990) μπορεί να χαρακτηριστεί από αισιοδοξία, η οποία έχει διάρκεια. Στα ποιήματά του μιλά για μια πιο ανθρώπινη ζωή, καθώς και για μια διαρκή εγρήγορση και επανάσταση.

Βραβεία

• Πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1940, 1956, 1982)
• Βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (1974)
• Βραβείο Knocken (1980)
• Βραβείο της Εταιρείας Σικελικών Γραμμάτων και Τεχνών (1980)
• Αριστείο Γραμμάτων από την Ακαδημία Αθηνών (1982)
• Βραβείο του Τίμιου Σταυρού του Απόστολου και Ευαγγελιστού Μάρκου από του Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής (1984)
• Μετάλλιο Χρυσός Πήγασος της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών (1989)

Τιμητικές Διακρίσεις

• Επίτιμος πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών
• Επίτιμος Πρόεδρος της Εταιρείας Γραμμάτων και Τεχνών του Πειραιά
• Επίτιμο μέλος του «Παρνασσού»
• Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών
• Επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Εργογραφία

Ποίηση

• Κάτω Από Σκιές Και Φώτα. Αθήνα, τυπ. Τέχνη, 1929.
• Κατεβαίνοντας στη σιγή των αιώνων. Αθήνα, Μαυρίδης, 1933.
• Οι Γκριμάτσες Του Ανθρώπου. Αθήνα, τυπ. Ματαράγκα, 1935.
• Ο πόλεμος. Αθήνα, τυπ. Ματαράγκα, 1935.
• Η επιστολή του κύκνου. Αθήνα, Γκοβόστης, 1937.
• Το ταξίδι του Αρχάγγελλου (sic) · Σχέδια – Καλλιτεχνική επιμέλεια Επαμ. Λιώκη. Αθήνα, 1938.
• Μαργαρίτα - Εικόνες απ’ το ηλιοβασίλεμα. Αθήνα, Αντωνόπουλος, 1939.
• Το γυμνό παιδί. Αθήνα, Νεοελληνική Λογοτεχνία, 1939.
• Το μεσουράνημα της φωτιάς·Ποιήματα 1938-1940. Αθήνα, Αντωνόπουλος, 1940.
• Ηρωική συμφωνία… Αθήνα, έκδοση του περ. Φιλολογικά Χρονικά, 1944.
• 33 Ημέρες. Αθήνα, Ματαράγκας, 1945 (Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης)
• Λόγος ενός ληστή στη διάσκεψη του Πότσδαμ. Αθήνα, Ματαράγκας, 1945.
• Η παραμυθένια Πολιτεία. Αθήνα, Ματαράγκας, 1947.
• Το βιβλίο της Μαργαρίτας. Αθήνα, Ανδρομέδα, 1949.
• Ο Ταϋγετος και η σιωπή. Αθήνα, Λογοτεχνική Γωνιά, 1949.
• Τα θολά ποτάμια. Αθήνα, 1950.
• Πλούμιτσα. Κροκεές, 1950 (περιορισμένα αντίτυπα )
• Πλούμιτσα. Αθήνα, Τα Πειραϊκά Χρονικά, 1952.
• Έξοδος με το άλογο (Ύμνος στη χαρά)· Μ’ ένα σχέδιο του Γιώργου Βακαλό. Αθήνα, 1952.
• Στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ. Αθήνα, Ημέρα, 1954.
• Ο χρόνος και το ποτάμι · 1952-1956. Αθήνα, Δίφρος, 1957.
• Η μητέρα μου στην εκκλησία. Αθήνα, Δίφρος, 1957.
• Βασιλική δρυς· Ποιήματα. Αθήνα, Δίφρος, 1959.
• Το βάθος του κόσμου. Αθήνα, Ματαράγκας, 1961.
• Αυτοβιογραφία. Αθήνα, Φέξης, 1961.
• Ωδή στον ήλιο. Αθήνα, Διογένης, 1974.
• Διαμαρτυρία· Ποιήματα· Με δύο σχέδια της Christine Lichthard. Αθήνα, Διογένης, 1974.
• Το ποτάμι Μπυές και τα εφτά ελεγεία. Αθήνα, Διογένης, 1975.
• Απογευματινό ηλιοτρόπιο· Ξυλογραφίες – εξώφυλλο Ζίζης Μακρή. Αθήνα, Διογένης, 1976.
• Ο Προμηθέας ή Το Παιχνίδι Μιας Μέρας. Αθήνα, Διογένης, 1978.
• Εις μνήμην 1940-1944. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1981.
• Λειτουργία Κάτω Απ’ Την Ακρόπολη. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1981.
• Ο Διακεκριμένος Πλανήτης. Ποιήματα. Αθήνα, Τρία Φύλλα, 1983.
• Ηλιακός λύχνος. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1984.
• Εκκρεμής δωρεά. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1986.
• Χωρωδία. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1988.
• Η φιλοσοφία των λουλουδιών· Ποιήματα· Μετάφραση David Connoly· Εικονογράφηση Γιώργη Βαρλάμου. Αθήνα, Artigraf, 1988.
• Σικελικά ποιήματα. Αθήνα, Αστρολάβος/Ευθύνη50, 1990.
• Διαμαρτυρία. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1991.
• Συνάντηση με τη θάλασσα. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1991.
• Selected Poems, translated by David Connolly, εκδ. «Αιώρα», Αθήνα 2015

Πεζά

• Το αγρίμι · 1941-1943. Αθήνα, Ματαράγκας, 1945.
• Το ηθικό στοιχείο στη δημοτική ποίηση. Αθήνα, 1954. (ανατύπωση από τα Ελληνικά Χρονικά99, 14/3/1954, σ.17-20)
• Δυο άνθρωποι μιλούν για την ειρήνη του κόσμου. Αθήνα, Τα Πειραϊκά Χρονικά, 1949.
• Ο ένας από τους δύο κόσμους (Ένα ταξίδι - Μια γιορτή - Μερικά συμπεράσματα). Αθήνα, 1958.
• Νίκος Καζαντζάκης. Η αγωνία του και το έργο του · Επιμέλεια Κωστούλας Μητροπούλου. Αθήνα, Σύψας Π. - Σιαμαντάς Χρ., 1960.
• Η Στροφή και η θέση του Σεφέρη. Αθήνα, 1962 (ανάτυπο από τον τόμο για το Σεφέρη)
• Το αγρίμι και η καταιγίδα. Αθήνα, Θεμέλιο, 1965.
• Οδύνη. Νέα Υόρκη, Εκδόσεις Αποφοίτων Ελληνικών Πανεπιστημίων, 1969.
• Μπροστά στο ίδιο ποτάμι · Διηγήματα. Αθήνα, Διογένης, 1972.
• Μαρτυρίες μιας κρίσιμης εποχής. Αθήνα, Κάκτος, 1979.
• Ποιητικός λόγος και εθνική αλήθεια (Ο λόγος του ποιητή στην Ακαδημία στις 9 Φεβρουαρίου 1988). Αθήνα, Φιλιππότης, 1988.
• Λόγος για το Μεσολόγγι (Γιορτές της Εξόδου 17 Απριλίου 1989). Αθήνα, Φιλιππότης, 1989.
• Ακαδημία Αθηνών · Έκτακτος Συνεδρία της 12ης Δεκεμβρίου 1989 · Προεδρία Σόλωνος Κυδωνιάτου · Μνήμη Άγγελου Σικελιανού · Ομιλία του Ακαδημαϊκού κ.Νικηφόρου Βρεττάκου · Ομιλία του Ακαδημαϊκού κ. Πέτρου Χάρη. Αθήνα, 1989 (ανάτυπο από τα Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών64).
• Η φθορά της γλώσσας φθορά του έθνους. Αθήνα, Φιλιππότης, 1990.
• Ενώπιος ενωπίω · Ημερολογιακές σημειώσεις 1962 · Πρόλογος Κώστας Βρεττάκος. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1991.
• Οδύνη - Αυτοβιογραφικό. Αθήνα, Πόλις, 1995.

Μεταφράσεις

• Ονορέ ντε Μπαλζάκ, Μπαρμπα- Γκόριο· Πρόλογος – Μετάφραση Νικηφόρου Βρεττάκου. Αθήνα, Βιβλιοεκδοτική, 1954.
• Περλ Μπακ, Το ψωμί των ανθρώπων, Ο κόσμος του βιβλίου, 1955
• Στέφαν Τσβάιχ, Ρομαίν Ρολλάν· Ο άνθρωπος και το έργο του. Αθήνα, Βιβλιοεκδοτική, 195; .
• Ρομαίν Ρολάν, Μαγεμένη ψυχή, Εκδόσεις Σύψας - Σιαμαντάς, 1958.
• Χέλμουτ Φον Γκλάζεναπ, Παγκόσμιος ιστορία των θρησκειών, Βιβλιοαθηναϊκή, 1959.
• Εντίτα Μόρρις, Τα λουλούδια της Χιροσίμα. Αθήνα, Θεμέλιο, 1963.
• Αττίλα Γιόζεφ · Ποιήματα · Μετάφραση Νικηφόρου Βρεττάκου, Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα, Κέδρος, 1963.
• Μαρσέλ Μπριόν, Μεγαλοφυΐα και πεπρωμένο του Λεονάρδου Ντα Βίντσι, Βιβλιοεκδοτική, 1964.
• Ροζέ Μιλλιέξ, Ο Ταΰγετος και η σιωπή, Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης, 1998 .

Συγκεντρωτικές Εκδόσεις

• Οι γκριμάτσες του ανθρώπου. Αθήνα, 1935.Δεύτερη έκδοση, Τελειωτική μορφή. Αθήνα. Εκδόσεις Αντωνοπούλου, 1940. Στον τόμο τούτο ξαναδημοσιεύονται: Οι Γκριμάτσες του ανθρώπου (1935), Η Επιστολή του Κύκνου (1937), Το Ταξίδι του Αρχαγγέλου (1938) και Η Μαργαρίτα: Εικόνες απ’ το ηλιοβασίλεμα (1939). Τα ποιήματα του Κατεβαίνοντας στη σιγή των αιώνων (1933)
• Τα ποιήματα 1929-1951. Αθήνα, 1955.
• Ο ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος · Επιλογή από το έργο του. Αθήνα, Θεμέλιο, 1964.
• Ποιήματα 1929-1957. Αθήνα, Διογένης, 1972.
• Ποιήματα 1958-1967· Οδοιπορία· Μ’ ένα χαρακτικό της Βάσως. Αθήνα, Διογένης, 1972.
• Ποιήματα 1967-1970. Αθήνα, Διογένης, 1972.
• Τα ποιήματα · Τόμος πρώτος·Με ένα σχέδιο του Επαμεινώνδα Λιώκη. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1981.
• Τα ποιήματα · Τόμος δεύτερος. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1981.
• Τα ποιήματα · Τόμος τρίτος. Αθήνα, Τα Τρία Φύλλα, 1991.