RHETORES IN HOC VOLVMINE HABENTVR HI.

  1. (01) BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE XV-XVI TOME PREMIER
  2. 32. RHETORES IN HOC VOLVMINE HABENTVR HI. Aphthonii Sophistae Progymnasmata. Semipagina 1. Hermogenis ars Rhetorica. 19. Aristotelis Rhetoricorum ad Theodecten libri tres. 161. Eiusdem Rhetorice ad Alexandrum. 235. Eiusdem ars Poetica. 269. Sopatri Rhetoris quaestiones de componedis declamationibus in causis praecipuae iudicialibus. 287. Cyri Sophistae differentiae statuum. 456. Dionysii Alicarnasei ars Rhetorica. 461. Demetrii Phalerei de interpretatione. 545. Alexandri Sophistae de figuris sensus et dictionis. 574. Adnotationes innominati de figuris Rhetoricis. 588. Aristeidis de ciuili oratione. 641. Eiusdem de simplici oratione. 663. Apsini de arte Rhetorica praecepta. 682. [A la fin.] Venetiis in aedib. Aldi. mense Nouembris M.D.VRI. Tome premier. In-folio de 8 if. non chiffros (contenant le titre, la let- tre d'Alde a Janus Lascaris, la table des matidres et la lettre de Demetrius Ducas a Marc Musurus), 734 pages chiffrees et 1 f. non chiffro pour lc registre et la souscription ci-dessus, lequel f. est blanc au verso. L'ancre aldine figure sur le titre. SEIZIEME 8IECLE. 83 In Aphthonii Progymnasmata Commentarii Inaominati autoris. Syriani. Sopatri. Marcellini Commentarii in Hermogenis Rhetorica. [A la fin.] Venetiis, In aedibus Aldi. M.D.IX. Mense Maio. Tome second. In-£blio de 14 IT. non chiffros, 417 pp. chiffrees et 1 f. non chiffre blanc au recto et ayant au verso l'ancre aldine, qui figure iga- lement sur le titre. La souscription reproduite ci-dessus se trouve a la p. 417. L'epitre d'Alde a Marc Musurus est au verso du titre. Collection tres importante, dit Brunet, et fort recherchee; elle «st tres difficile a trouver complete et bien conservee. Vendu 261 fr. maroquin rouge, La Valliere; 205 florins, magnifique exempktire, Rover; 650 fr. maroquin rouge, Larcher; 605 fr. Mac-Carthy; 17 livres, Sykes; 53 liv. 10 sh. bel exempt. maroquin rouge, Hfeber; autre exempl. 12 liv. 5 sh. le menie; 11 liv. 11 sh. Butler; marque dans le General Catalogue de Quaritch (Londres,1874), sous le n° 12747, fine copy in french red morocco extra, gilt edges, from the library of the late Lord Justice Knight Bruce, 14 liv.; et sous le n" 17927, apparently on thick paper, the preliminary leaves of vol. la little wormed, the remainder in good condition; vol. II wormed at the beginning, with the portrait of Pirckheimer and the Norfolk book- plate, 5 liv. Le second volume est beaucoup plus rare que le premier; et, parmi les opuscules qu'il contient, plusieurs n'avaient pas encore έίέ riiinpriint'-s avant 1852. II a eti vendu soparement 120 fr. Soubise; 8 liv. 8sh. Heber. Le premier volume est moins cher. « Ce livre, dit Renouard, en parlant des Rhetores graci, rounit la beaute de 1'execution a une tres grande ra- rete. II est peut-tkre le plus veritablement precieux de tons ceux qu'Aldc a imprimes. » Bibliotheque nationale de Paris, X 1656 Reserve. ALDUS PIUS MANUTIUS 10. LASCARI, ORATORI REGIO, S. P. D, Non sum nescius, inclyte ae doctissime Lascaris, capturum te incredibilem voluptatem videndis hisce rhetoricis libris excusis editisque cura nostra in manus hominum; primum quia quam maxime cupis ut propagetur augeaturqn" graeca lingua, quas vel 84 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE. incursione barbarorum, vel injuria temporum propeextincta,nunc reviviscit, deinde beneficio studiosorum, quando nihil magis desi- deras quam quod in commune omnibus prosit. Cujus rei sum vel ipse testis a te in hac mea dura, curarumque et Iaborum plena provincia vel consilio vel re semper adjutus, et olim alibi et nunc Venetiis jam quinquennium, ubi pro christianissimo Galliarum rege, integerrime simul et prudentissime legatum agis. Nam non solum facis mihi copiam librorum tuorum, quorum plena tibi bibliotheca, sed me etiam hortaris assidue ut maturem optimos quosque libros excusos publicare. Quamobrem placuit cos sub tuo nomine emittere ex aedibus nostris, atque eo magis quod Sopatri, excellentissimi rhetoris, prsecepta de componendis declamationi- bus, quae hisce libris inserta visuntur, e Graecia in Italiam ad- vexisti, quemadmodum et plerosque alios lectu dignissimos, e quorum numero sunt Antipho, Denarchus, Andocides, Lycurgus, Isaeus, ex decern illis clarissimis oratoribus, qui Demosthenis temporibus floruere, quorum Antipho ob vim miram in persua- dendo πειθώ Αντιφώντος dicebatur. Denarchus autem, quia proxime ad vim Demosthenis accedebat, κρίθινον Δημοσθένη vocabant, quasi hunc triticeum, ilium hordeaceum dixeris; nisi forte κρίθινος Δή- μο::' ;νης dictus est quod infeliciter eum imitaretur; nam Plotium Galium, qui puero Marco Tullio rhetoricam Romae docuit, hor- dearium rhetorem appellatum a M. Coelio scribit Tranquillus, ut inflatum ac levem et ordidum. His adduntur Syrianus, Marcelli- nus, Sopatrus, diligentissimi doctissimique interpretes rhetorico- rum Hermogenis, quos mihi ut imprimendos curarem, tradidisti; id quod recepi me facturum perbrevi, et facturus sum; necnon et Nonni poetae duodequinquaginta libri heroico carmine de gestis Liberi patris in India, quae Διονυσιακά graece inscribuntur. Praete- rea quid convenientius quam viro doctissimo, eique regio oratori clarissimo, doctissimos dicendi magistros dedicare? Adde quod sic faves studiosis omnibus, ut semper atrium tuum amplissimum plenum sit utriusque linguae peritissimorum hominum atque bona etiam eorum pars tecum vivat. Yerum ccrte est Euripidis illud, Δεινό? χαραχτηρ κάπίσημος έν βροτοίς έσΟλων γενέσθαι, χάπι μείζον έρχεται της ευγενείας τοίίνομα τοϊσιν άξίοις. SEIZIEME SIECLE. 85 Atque etiam illud Horatii nostri, Fortes crcantur l'ortibus ct bonis; est in juvcueis, est in cquis palrum . virtus, ncque imbcllcm feroces progencrant aquilx columbam. Es enim tu non solum ex antiqua ilia Graecia, ingeniorum doc- trinarumque omnium parente, oriundus, sed etiam ex stirpe no- bilissima ct imperatoria Lascareorum, ex qua familia quatuor impcratorcs admodum eclebres fuisse traduntur, duoS. Theodori, duo item tibi cognomines Joannes, sed et doctissimus Graecorum omnium astatis nostras, nccnon gloria decusque Graeciae. Debent igitur tibi plurimumtui Graeci, debent Latini, quibus etiam exem- plo prodes : nam corum linguam non minus calles quam grae- cam; debent manes autorum qnos in lucem, tanquam ab inferis, revocasti. Gaudeant qui nunc sunt bonarum litterarum studiosi te patrono litteratorum, ac precentur ut, quemadmodum deside- ras, favere nostrae queas provinciae, cui qui favet, studiosis omni- bus favet, profuturus mirum in modum non modo hujusce aetatis hominibus sed et universae posteritati. Ipse autem interea, quan- tum in me fuerit, non desistam unquam ab inceptis, sed Jesu, Deo Optimo Maximo, annuente, pergam in dies alacrior, nullo incommode evitato, nullis laboribus. Quod si non pergimus in- terdum ut coepimus, fit vel aliqua justa causa, vel quia majus quiddam movemus, impensius vacaturi illustrandis bonis litteris, eruendisque e situ et tenebris antiquis autoribus, more saltan- tium, cum multis passibus retrocedunt fortius saltaturi. Vale, Maecenas aetatis nostrae, « Maecenas atavis edite regibus. » Venetiis, mense novembri, M.D.VHI. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΔΟΥΚΑΣ Ο ΚΡΗΣ ΜΑΡΚφ ΜΟΤΣΟΤΡφ Τφ ΚΡΗΤΙ ΕΓ ΠΡΑΤΤΕΙΝ. "Αλδος (λέν, ω πολλών ε'ιδέναι χάριν άπαντες όφείλουσιν οι σπουδαίοι, τα ναυάγια των ελληνικών βιβλίων, κινδυνεύοντα πάντως άπολέσθαι και καταποντισθηναι, έκτων ενόντων άνασώζει, πολλαπλασιάζων εκά- στοτε και άνθ' ένος αντιγράφου, και τούτου σπανίως ευρισκομένου, χίλ'α 86 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE. τοις φιλολόγοις έπιδιδοΰς, συναιρομένου τοϋ γονιμωτάτου των τύπων σοφίσματος, ους εΐπερ οί θεοί τΟΐς παλαιοϊς έδωρήσαντο χρόνοις, οΰδε- νός άν, τό γε νΰν έχον, ήμεν έστερημένοι τών πολλών εκείνων καί θαυ- μαστών βιβλίων, δσαγεή συχνοί πόλεμοι διέφθειραν έφυβρίζοντες, ή παντοδαπαί θρησκείας μεταβολαί έξίσχυσαν άμαυρώσαι παντελώς. Συ δ' έν τή περιφανέστατη τοΰ πανσόφου τών Παταβιαίων άστεος ακαδη- μία παιδεύων άπό θρόνου υψηλού δημοσίί* την φιλομαθή τών έσπερίων νεολαίαν, έπΐ οΰκ εΰκαταφρονήτω συντάξει, τοσούτον ωφελείς, ώ καλέ Μουσοϋρε, ώς, καθ' έ'καστον έτος, έκ της σης σχολής, ώσπερ εκ τίνος 'ίππου Δουρείου, προϊέναι πολλούς καί γενναίους μαθητας, οι πάρα σοι τον έλληνικόν λόγον διηκριβωμένως παιδευθέντες, ού μόνον έλέγχουσι παραλογιζομένους καί μηδέν δτι καί άξιον ειπείν είδότας, τους άγροίκω μεν τινι καί βαρβάρω φιλοσοφία ενδιατρίβοντας, της δ' ειλικρινούς καί αριστοτελικής σοφίας μηδένα λόγον ποιούμενους, άλλα καί συντι-> θέντες καταλογάδην άμα καί έπικώς, έν μεσογείω τε της παλαιάς Ελλάδος γενέσθαι δοκουσι καί της Αττικής αυτόχθονες είναι νομίζον- ται. Σύ γαρ άπασι τοις εΰφυέσι τών νέων της σης γλυκείας πηγής άφθόνως άρύεσθαι συγχωρείς, εν μόνον έννοών καί ώσπερ τι σκοπιμώ- τατον τέλος άναπολών τό τή πατρίωφωνή δεξιάν όρέξαι πεσούσιρ, καί τον έλληνα λόγον άποσβεννύμενον ήδη άναζωπυρήσαι τα δυνατά, τού- τον έκ παιδός έ'μφυτον έχων έρωτα συντρεφόμενον καί συναυξανόμενον. Πάσας μέν δδούς λόγων άφείς, όπόσαι χρημάτων περιουσίαν έπαγγελ- λόμεναι τους πλείστους έπάγουσι τών γράμματα μετερχομένων · μήτε δέ δικολεκτεϊν έλόμενος, μήτ' έπί την Ίατρικήν έμπειρίαν τραπήναι βουληθείς, άλλα φιλοσοφία καί ψυχής αταραξία συζών, καί λόγρις άκιβδήλοις τύφου τε παντός άπηλλοτριωμένοις τόν βίον άνατεθεικώς, ασμένως συνδιημερεύεις καί συνδιατρίβη τοις λόγων ελληνικών έφιε- μένοις, θέλοντας αυτούς καί μη θέλοντας διδάσκων καί προς τα καλά παρορμών. Οΰχ ήττον δέ γάνυσθαι καί γεγηθέναι πέφυκάς, ενός τών σοι μαθητευσάντων έπιστόλιον ή έπύλλιον άναγινώσκων, ή τών αΰ- τουργούντων γεωργών οί δρεπόμενοι καρπόν έξ ων έφύτευσαν αυτοί δέν- δρων. Ταύτην δή σου την προαίρεσιν οΰκ άγνοοϋντες οί σχολαστικοί SEIZIEME SIECLE. 87 πανταχόθεν ορμώμενοι τρέχουσιν ευθύ Παταβίου συνεσόμενοι τώ Μου- σούρω, της Μουσούρου παιδείας άπολαύσοντες. Μακάριοι οίς τοιούτω χρήσθαι καθηγεμόνι παρέσχεν η τύχη! Καί σϋ ζηλωτος, ώ Μουσοΰρε, καθέστηκας, έφ' οίς άπαντες προς τών σών λόγων τε καί τρόπων οΰ παρέργως ε'ιλημμένοι, δι' εύφημου βοής άγουσι τά σα, τούνομά σου κηρύττοντες απανταχού · βάλλ' ού- τως, ώ Μουσοΰρε, βάλλ' οΰτως, αϊκεν πως παραμύθιον τη ταλαιπωρώ γένη πατρίδι. Και την Ερμογένους ^ητορικην, ην εγώ παρ' "λλδω τυπωθεΐσαν τώ ήμετέρω, μετ' Ά,λδου τοϋ σοφού καί φιλέλληνος και σοϋ φίλου, ώ Μουσοΰρε, διώρθωσα, τοις σοΐς ερμήνευε γνωρίμοις τε καί φοιτηταϊς, ους οΐδα λίαν ασμένως άναλεξομένους τε καί άκροασομέ- νους ταυτηνί την πραγματείαν, ώς χρησιμωτάτην τε καί διδασκαλι- κωτάτην άπασών, δσαι μεθόδους ρητορικάς επαγγέλλονται παραδιδό- ναι. Μόνος γαρ δ "Ερμογένης ^ητόρων, δσοις ήμεΐς ένετύχομεν, τάς πολλάς τών λόγων περιπλοκάς χαίρειν έάσας,' αΰτοΰ εχεται τοΰ πράγ- ματος διδάσκων καί χειραγωγών εφ' έκαστης υποθέσεως πώς μέν άν τις ή προοιμιάζων, ή διηγούμενος, ή προκατασκευάζων, η ένιστά- μενος, ή έπιχειρών, ή ενθυμήματος ε'ισάγων δριμύτητα, τοϋ λέγειν έντέχνως έπιτυγχάνοι· πώς δ' άν τις ή ποικιλία σχημάτων τε καί τρόπων ήδύνοι καί καλλωπίζοι την φράσιν, ή τϊ) τών ιδεών γνώσει καί τών άλλων ή παλαιών ή νεωτέρων έπίσταιτο φιλοκρινεΐν, είτε καλώς έχει καί ακριβώς, είτε καί μή. Προστέθειται τοϊς Ερμογένους ^ητορι- κοΐς καί τά τοΰ δαιμονίου Αριστοτέλους, δν έγκωμιάζειν καί συνιστάν περιττόν ειναί μοι δοκεΐ, μή τάχα καί αυτός εκείνο το βρασίδειον ακούσω ¦ Τίς γάρ τον Ήρακλέα ψέγει; Τίς λριστοτέλην οΰκ επαινεί τον τά πρώτα καί μέσα καί τελευταία της σοφίας άπενεγκάμενον, εν ώ την έαυτης έδειξε δύναμιν ή φύσις · δ γάρ Αριστοτέλης ήγνόησε, τοΰτο νουν άνθρώπινον υπερβαίνει. Παρέντα δη τά Αριστοτέλους έκδέζεταί σε Σωπάτρου Ζητημάτων Λιαίρεσις, βιβλίον σπανιώτατον καί δυσευρετώ- τατον, δ, προς πολλοίς άλλοις χρησίμοις τε καί βιωφελέσι, πρώτος ες Ίταλίαν ήνεγκεν ε'κ της Ελλάδος πάντ' άριστος άνήρ, μάλλον δέήρως καί τοΰ χρυσοΰ εκείνου γένους απόγονος οΰκ άγεννής, Ιανοε 6 Δλεκαριε, 88 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE. b σος, ώ Μουσοΰρε, κηδειών, καϊ καθηγερών, καϊ πατήρ, καϊ προ- στάτης, ου την πολιτικην σύνεσιν, και δεξιότητα, καϊ πίστιν, καϊ πολλών πραγμάτων έριπειρίαν, καϊ λόγον εμψυχον μάλλον η σφυρη- λατον, και φρόνηαα πολυθαρσες καϊ άτρομον καϊ δλω; έλληνικον, ύπερ των Κελτών βασιλέων πρεσβεύοντος έν καιροΐς καϊ πράγμασι δυσκόλοις καϊ νουν ενόντος δεομένοις έθαύμασεν ή τών μεγασθενών Βένετων γε- οουσία. Ταΰτα οΰ\ πάντα διεξιών, έξης έντεύξη ταΐς Διονυσίου του κριτι- κωτάτου «.εθί >οις, άςπρότερον οί κεκτημένοι ώσπερ τι κειμήλιον τιμαλ- φέστατον έθησαύριζον, καϊ μάλ' είκότως. Οΰτε γαρ φλοιόν έ'χουσιν, οΰτε φύλλα, άλλ' ήδέος καϊ νόστιμου πασαι γέμουσι καρπού. Ήμεΐς (λεν ουν ταύτην την βίβλον οιονεί τίνα πάντων της ρητορικής ρείθρων εΰρυχωροτάτην δεξαμενην πολλά πονησαντες καϊ μοχθήσαντες έπϊ τοις άντιγοάφοις οΐς ένετύχομεν τοις φιλολόγοις διωρθώσαμεν, Μουσοΰρε φίλτατε. Συ δ' εντεύθεν άρυόμενος, τοΰ ελληνικού σου κήπου τα καλά καϊ γενναία δένδρα [/.η κάμνιρς άρδεύων. Γένοιτο δέ σε την έργωδε- στάτην καϊ πολυμαθεστάτην ταυτηνϊ πραγματείαν έρμηνεΰσαι τοις γε σοΐς θιασώταις, άξίως και τοΰ γένους ημών καϊ της δόξης ης έχοντες άπαντες περί σοΰ διατελοΰμεν. νΕρρωσο. ALDUS PIUS MANUTIUS, ROMANUS, MARCO MUSURO, CRETENSI, IN URBE PATAVIO GR/ECAS LITTERAS PROFITENTI, S. P. D. Si quisquam est cui dicandi sint libri graci excusi cura nostra, Musure doctissime, is tu es. Nam non solum profuisti semper et prodes assidue huic nostra? durae provinciae, sed profiteris etiam in clarissimo gymnasio Patavino graecas litteras, tanta frequentia stu- diosorum litterarum gracarum, ut mirentur omnes plurimum. Unde paucisadmodum annismulti, te docente, peritigraecae lingua? evaserunt. Quam quidem rem et latinis litteris, qua? a Graecis fluxerunt, et ipsis liberalibus disciplinis, qua? a graecis auctori- bus traditae sunt, magnum adjumentum brevi allaturam esse vel hinc colligi potest quod, aetate nostra, jam fere omnes, spreta barbaric, non minus grace quam latine discere aggrediuntur, non immcmorcs Horatiani illius, « vos exemplaria graxa noc- turne versate manu, versate diurna,» nccnon et illius in Officiis M. TulHi ad Marcum (ilium, « ego auteni ad meam utilitatem semper cum graecis latina conjunxi; neque id in philosophia so- lum, sed etiam in diccndi exercitatione feci. Idem tibi censeo fa- ciendum, uti par sis in utriusque orationis facultate ». Id quod tu praeter caeleros facis, Marce Musure, tanquam ad te Marcum (ilium ille scripserit, nam tanta felicitate cum lalinis graeca con- jungis, ut non solum utriusque linguae evaseris peritissimus, sed jam doctissimus quoque pbilosophus, nee qualem barbari, sed qualem docti solent appellarc pbilosophum. Dedicamus igitur tibi hos Syriani, Sopatri ac MarccIIini in Hcrmogenis Rhetorica et Aphthonii Progymnasmata commcntarios, de quorum doctrina ac copia potuisscmus nonniliil scribcre, ut adhortaremur studiosos ad studendum more nostro, si fuisset nobis quietus animus. Nam hoc tempore dicere illud vere possumus, Viriiiic ruptis inter se legibus urbes arma fcrunt, ssevit toto Mars impius orbc. Yale. Venetiis, duodecimo calendas junias, M.D.IX. MARS 1509.