S. MAXIMI CONFESSORIS, GR.ECORVM THEOLOGI EXIMIIQVE PHTLOSOPHI, OPERVM TOMVS PRIMVS

  1. (05) BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE XVII TOME DEUXIEME
  2. 526 S. MAXIMI CONFESSORIS, GR.ECORVM THEOLOGI EXI- MIIQVE PHTLOSOPHI, OPERVM TOMVS PRIMVS. EX PROBATISSIMIS QV.EQVE MSS. CODICIBVS, Regiis, Card. Mazarini, Seguierianis, Vaticanis, Barberinis, Magni Ducis Florentinis, Venetis, &c. eruta, nova Versione subacta, Notisque illustrata. Opera & studio R. P. Francisci Combiifis, Ord. FF. Pr?dicatorum Provinci? Sancti Ludovici. EX ALMI GALLLE CLERI IVSSV ET ORDINE. PARISIIS, Apud Andream Cramoisy, via Fibularia, sub Abrahami Sacri- ficio MDCLXXV. Cum Privilegio Regis Christianissimi, & Superiorum permissu. In-folio de 10 ff. non chiffres et 751 pages. Sur le titre, qui est ANNEE 1675 311 tirι en rouge et noir, figure une vignette en taille-douce reprιsen- tant le Sacrifice d'Abraham. TOMVS SEGVNDVS. Le titre du tome second est pareil ΰ celui ' du tome premier, mais n'est pas tirι en rouge et noir. Le volume se compose de 2 il. non chiffrιs et 755 pages. A la fin on lit la date : MDCLXXIV (sic). Le Privilθge, dont un extrait se trouve dans le tome premier, au verso du f. 10 liminaire, est datι de S. Germain-en-Laye, le 16 juin 1669. Il a ιtι inscrit au registre de la Librairie le 23 dιcembre 1672 ; enfin, mκme feuillet et mκme page, on lit : Prima hœc editio absoluta 20 novembres 167b. Collation des feuillets liminaires : Feuillet 1 : Faux-titre. Feuillet 2 : Titre. Feuillets 3 r° ΰ 5 r° : Ιpξtre dιdicatoire ΰ Emmanuel-Thιodose de la Tour d'Auvergne, cardinal de Bouillon, grand aumτnier de France. Feuillets 5 v° ΰ 7 r° : Prιface au lecteur, ΰ la fin de laquelle on lit ce qui suit : Non possum, amice lector, nisi magna ingrati animi labe parumque beneficii memori, non hic exhibere Reverendissimi Abbatis Gerasimi Blachi, Cretensis, ad me datam epistolam ab anno MDCLVII, cum Venetiis suos literas doceret, ipse que iis qua; erant adornandœ Maximi operum editioni, ex illustrissimi reverendissimique Cleri gallicani ordine, haud ignavus incum- berem. Ad quam nemo mortalium maioribus animis suppetias ivit reverendissimo ipso Blacho : ut non solum quibus mihi opus erat Opuscula Maximi polemica suis ex codicibus trans- cribenda curaverit, serioque sua ipse manu, si quid scribenti obrepsisset, correxerit : verum etiam spissum volumen vario- rum eiusdem Maximi a se ultro, ne qua mora operi fieret, Venetiis ad me miserit, nulla alia expectata mercede aut pretio quam ut editorum a me exemplar acciperet. Utinam vero et mihi liceat dare et illi accipere, fruaturque etiamnum vita? huius usura, nee lateat quonam gentium diverterit, luceatque extremre Groecia; praeclarum lumen, pietate, eruditione, fide. Corcyram tenere ac incolumen esse haud ita pridem accept, 312 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE salutavitque officiosissime : sed an humano abhinc fato nature debitum vir c?lo dignus persolverit, haud mihi scire facile fuerit. Utinam vero in libris suis, quos illatos volebat in gazam regiam (remque per me sollicitabat) quovis regi? munificentise arbitrario donativo, in sempiternum nobis viveret. Epistolam, ne viri animus eos lateat qui grece nesciunt, omni ego fide, quoad licebit, reddam ; etsi alium lubens mihi vellem interpre- tem, ne mihi ipse blandiri videar. In Epigrammatis tamen turn reverendissimi eiusdem Abbatis Blachi, turn religiosissimi pereruditissimique Ahsenii Caludi, sacerdotis monachi, ac sacri evangelii preconis, non ludam, sed, si cuius animo sederit vel astricta vel soluta reddere oratione, permittam. Velim autem, amice lector, sic meas cum regis nostri christia- nissimi illustrissimique ac reverendissimi Cleri gallicani laudes accipias, ut in eis aliud nihil prater amorem pene insanientem nee sui satis compotem intelligas, ipsum certe in tantis viris veniabilem, quo ardore Greci vere homines suum nobis suajque ipsorum Greci? ac orbi christiano suscitatum iri theologum lumenque vere μέγιστον Maximum, mea quavis in rem delecta opera, =apientissimi cleri concertantibiis animis votisque etiam atque etiam sibi gratulati sunt, suamquc ipsi gratitudinem, quasi gentis ipsius nomine qua amplissimo ordini, qua mihi ipsi ministro, pluraque forte imperitia mea deterenti, nec ad tantos Maximi assurgenti animos, testatam facere conari. Alio- qui meum ipse modum novi; cui a te indulgere qua?so, si quando per eum non plene tibi et quantum optas optemque ipse, fece- rim satis. Feuillets 7 v° a 9 r° : Une lettre de Gerasime Vlachos a Combefis (texte et traduction latine), dont nous reproduisons l'original : Τω παναιδεσιμωτάτω και σοφωτάτω της των ιεροκηρύκων τάξεως κυρίω πατρί Φραγκίσκω Κομβέφις, θεολογώ και των ελλήνων πατέρων πανευφραδεΐ παραφραστή, Γερά- σιμος Βλάχος, ό έκ Κρήτης, α££5ίς τοΟ μεγάλου Γεωργίου ΣκαλωτοΟ, κήρυξ τοΟ ίεροΰ ευαγγελίου και των επιστημών ANNEE 1675 313 κατ 'άιχφοτέρας τάς διαλέκτους παρά τοις έν Βενετίαις Γραικοϊς διδάσκαλος, ευ πράττειν. Ουδέν οΰτω γής βασιλεύοντα άνθρωπον ώσπερ ανδρεία μετά σοφίας ζηλωτόν άναδείκνυσιν' ων έ'νεκα και των ημετέρων προγόνων οί έπ'ι σοφία θαυμάσιοι τήν μεν Άθηναν έ'νοπλον δια το σοφόν άμα και θαρραλέον τοις Έλλησι, τον δέ κρατερόν "Αρεα, δι' ον το τολμηρόν τοις βαρβά- ροις έπαρήγειν ιστόρησαν. Και b κατ' εξοχήν ποιητής τον 'Αγαμέμνονα αγαθόν βασιλέα και κρατερόν α'ιχμητήν έρραψωδησε, το σοφόν και άνδρεΐον αυτώ ο'ικειούμενός. Και 'Απόλλων αυτός τον Λάκωνα Λυκοΰργον θεόν και άνδρα τούτου χάριν έθεσπιωδησεν, έξ ων και το του θείου Πλάτωνος έςελήλυθε θέσφατον, τότε τήν πόλιν εΰδαιμονήσειν όταν ή οι φιλόσοφοι βασιλεύσωσιν ή οι βασιλείς φιλοσοφήσωσιν, ώσανε'ι τή μετά φρονήσεως ανδρεία το οίκονομεϊν μακαριως προς των βασιλέων τή πόλει πορίζεσθαι. ΕΊ δ ούτως φέρεται το πράγμα καθάπερ τό τε αληθές και ή πείρα καθίστησι γνωριμον' έ'γωγε προσηκόντως τον άήττητον τής Κελτογαλλίας άεΊ μέγα κοιρανέοντα σοφία τε και ανδρεία κεκοσμημένον έπάγαμαι. Μάρτυρες άψευδέστατοι τής μέν εκείνου ανδρείας τα κατά τών πολεμίων πολυπλάσια τρόπαια και οί όσημέραι επιτελούμενοι θρίαμβοι' τής δέ σοφίας τα έκ βασιλικές προμηθείας τοσαϋτα άρχιγυμνάσια, αϊ τών διδασκάλων κατά πάντα τα 'ιδιώματα άκαδημίαι, ή ώκεάνειος πλημμυρις τών έκδεδομένων περ'ι πάσης επιστήμης βίβλων και διηνεκής τής τών πρόπαλαι συγγραφέων έκ παντός του περιγείου αθροίσεως πρόνοια και ή τών ιερών Ελλήνων πατέρων κατ' άμφοτέρας τας διαλέκτους έ'κδοσις. Και επειδή οίος ό βασιλεύς τοιούτοι και οι υπήκοοι, οιάπερ πρόπαλαι ή του Νότου βασιλ'ις έπ'ι Σολομώντος, τους σεμνούς Γαλλικανους υπηκόους έπ'ι σοφία και ανδρεία κατά πάντα τον κόσμον φημιζομένους κατευλογώ' έξαιρέτως δέ δια πάντων και μετά πάντων θαυμαίνει μου τον νουν ο λαμπρότατος και σοφώτατος γαλλικανός κλήρος, ου και μείζων αρετή, τιμή τε βι'η τε' ό έ'νθεος εκείνου ζήλος περ'ι τα θεία, τό πρόθυμον περ'ι τήν'ήμετέραν φιλοσοφίαν, τό άκρον τής μελέτης περ'ι τήν τών παλαιών βίβλων έπανάκαμψιν, και μάλιστα τό πολύ τής σπουδής, 314 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE περί τε τήν των ελλήνων πατέρων δια τών τύπων άνάστασιν και περ'ι τήν νεύματι θείω εκείνων έκλογήν, καθ' ην s σοφώτατός μοι και κατά πάντα περιπόθητος Φραγκίσκος 6 Κομβέφις μεταφραστής διαπρύσιος τών Ελλήνων πατέρων διεψηφίσθη. Δια θαύματος ουν έχω το κατά πάντα τής σής λογιότητος τέλειον και τήν ά'κραν έμπειρίαν ην περ'ι τάς μεταφράσεις ένδείκνυσαι, και γαρ αυτός, ώ σοφώτατε, μόχθω όσον πλείστω έξ άλ)^οτρίας προς ιδίαν διάλεκτον κατά λέξιν τα τών 'Ελλήνων συγγράμματα μεταστρέφων οΰ διαστρέφεις- άλλ' οΐά τις ά'λλος Προμηθεύς τή 'ιδία άγχινοία τήν ελληνίδα λατινίδα μοΰσαν διέθηκας, ώστε και αυτόν τον Δία τους έπ'ι σοφία θαυμαζομένους έξαπατδσθαι τοΰ διακρϊναι έπαποροΰντας έκ τών όστέων τάς σάρκας, το τοΰ συγγραφέως έκ τής μεταφράσεως ιδίωμα, και πότερον ελληνιστί ή λατινιστι του συγγράφειν ήρξατο έρωταν και ε'.δέναι μή σθένοντας. Οίον νεωστ'ι και τον όμολογητήν Μάξιμον παρά τής σής μεταφρασθέντα έλλογιμότητος βλέποντες, τήν πάλαιαν παροιμίαν άνανεούμεθα λέγοντες- ή Μάξιμος Κομβέφις ή Κομβέφις Μάξιμος, καθά και πρόπαλαι δια τήν τής φράσεως και τών νοημάτων kppeOr, ομοίωσιν, ή Φίλων πλατωνίζει ή Πλάτων φιλωνίζει. "Ωστε 'όσον και μέγας ύπήρχεν ό όμολογητής Μάξιμος, και οιά τις Ζευς τους μονοθελήτας κατεταρτάρωσε γίγαντας, αλλ' έκ τής τών Τιτάνων δεινές παρατάξεως τής ανόητου λήθης έν τω ταρτάρω τής παλαιότητος δεδεμένος δια τής σής ιεράς επιμελείας ές το φώς τής αγίας εκκλησίας ανέτειλε, και ώς μέγας σοΰ τοΰ μεγίστου ΐεροφάντου τετύχηκε. Μακαρίζω σου τον θεάρεστον σκοπόν, το ϋργον σεβάζομαι, τους μόχθους εγκωμιάζω, τους ιδρώτας τιμώ, τήν προθυμίαν ζηλώ, τήν γνώμην ασπάζομαι, το κατόρθωμα επαινώ- το έργον ανελλιπές οφθήναι, τέλειον δε κατά πάντα σφόδρα.έφίεμαι, τήν σήν ακριβή έ'ρευναν δια στόματος ίχω, σκοπούμενος τήν σήν σεμνοπρέπειαν παρά πάντων έπιζητειν διά του εκδοθέντος τών του θείου Μαξίμου συγγραμμάτων πινακιδίου, τά έκ τών σών βίβλων παρελλείποντα, οντά δ' έν έτέροις πλείονα- όμογνωμώ τω σώ ένθέω ζήλω, έπομαι τή σή προσκλήσει, και το ποθούμενον (όσον έφικτόν) εκτελώ. ANNEE 1675 315 Ιδού γαρ χάριν και του χριστιανικωτάτου Λουδοβίκου δεκάτου τετάρτου, του των Γαλλιάων άηττήτως βασιλεύοντος, και του λαμπρό- τατου γαλλικανοΰ κλήρου, έξ ων ή 'Ελλάς άνανεουμένη ένθάλπεται, και τής προς τήν αίδεσιμότητά σου εφέσεως, εις κοινήν ώφέλειαν πρόθυμες τε και ασμένως έκ τής έμής βιβλιοθήκης (έν ή μετά πολλών έστι και ι ζ του Μαξίμου) τα έν τω έκδοθέντι πινακιδίω παρελλείποντα, έν έμο'ι δ τυγχάνοντα, τή σή έξαποστέλλω έλλογιμότητι. Άντεγράφη δέ καθάπερ έν τω πρωτοτυπώ κείται, αφαιρέσεως ή προσθήκης ά'τερ, οιάπερ συνέθετο ό συγγραφεύς, ώς έξεστιν ίδεϊν έκ τής ά'γαν τής βίβλου παλαιότητος' έ'στι γαρ των αρχαιοτάτων έκ βεβραίνου χάρτου χαρακτήρι λεπτοτάτω γεγραμμένη- "Ετυχε δέ μο; αγαθή τύχη έκ του τής Κωνσταντινουπόλεως άγιωτάτου θρόνου' 'όθεν έξ αύτοϋ τοϋ χαρακτήρος το βέβαιον γνησιοΰται, και το γνήσιον του συγγραφέως έκ τής παλαιότητος βεβαιοϋται. Καθά δή καγω τα αντίγραφα προς τήν σήν σεμνοπρέπειαν έκστελλόμενος, ολόκληρα είναι και κατά πάντα όμοια των έν τή παρ' έμο'ι βίβλω ενώπιον θεοΰ μεγίστην τήν πράνοιαν ποιήσαι αποφαίνομαι. "Ισθι τοίνυν, πατέρων αίδεσιμώτατέ μοι και προσφιλέστατε, και τα του θείου Μαξίμου και τα των έτερων θείων πατέρων τυγχάνοντα μοι συγγράμματα φυλάττεσθαι εις δόξαν καΐ τιμήν τοϋ αήττητου βασιλέως, εις έπίταξιν του γαλλικανικοΰ λαμπρότατου κλήρου, και εις αί'τησιν τής σής λογίοτητος. Έγωγε δέ, κατά τον τής άκολουθήσεως λόγον, τήν του ΙΙαρησίου πόλιν εύδαιμονεστάτην των έτερων κηρύττω πόλεων, τον βασιλέα τρισόλβιον, τον κλήρον μακάριον, τήν σήν σεμνοπρέπειαν άείμνηστον, ώς δια πάντων υμών αθανάτων και μακαρίων έργων αεί ενεργούμενων. "Οθεν σοι αδω' ουλέ τε και μάλα χαίρε, θεός δέ τοι ολβία δοίοι ! Εδόθη έν ταΐς κλειναΐς Βενετίαις, κυρίου το αχνή Ιτος ίου,νίου ιγ'. Feuillet 9 recto: ΤοΟ αύτου επίγραμμα εις τήν τοΰ θείου Μαξίμου βίβλον. Φθέγξατο δαφνοφάγων πολυφέρτατα έμμεναι άΤνλων φθογγή θειοφόρος δώρα σεμνά σοφίης. 316 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE και έξ ΐάδος «"ης ίταλίδεσσι Σιβύλλης τήν σοφίην ήξειν λέξατο ρ^ησίδιον. 'Αλλά γε νυν απόπειρα άρείοσι ^ήμασι φαίνει τήν σοφίην Κελτοϊς έδριάειν όρίοις. έ'νθεν ά'ναξ πολύολβος έπ' άμφοτέροις μεγαδώροις και σοφός έκτελέθει και πολέμοιο κλέος' ένθα σοφών ό κλήρος Γαλλικανών μεγάθυμων ίροσύνη κρατέει και σοφίη στέφεται' ος τε σεμνών πατέρων μελεδήματα έλλάδος αίης, έξ ά'ίδου ές φάος προφρονέως φέρεται' έκ περάτων δαπάναισιν ά'κραις έπ'ι πείρατα γαίης βίβλους θειοσόφους άντερανιζόμ.ενος" ος καμάτους ιερούς μεγακήρυκος Ιργματι θείω Μαξίμου αθλοφόρου χαλκοτύποις έ'θετο, μόχθοις Φραγκίσκου θεοκήρυκος, 'όν ρα φιλοΰσι Παλλάς Άθηναίη, φθέγμα τε Πιερίδων' όλβιος ό'ς Δαναών μεγαφέρτατα δώρα κομίζων άμφοτέρη γλώττη πάντας έπαβρυνεται. Μαξίμου ουν τύπος έν βασιλεϋσι Maximum είναι άμμιγα σκηπτροφόρον δείκνυσι Γαλλιάων' Maximum έν δήμω θεοτερπέα κλήρον έπάδει Κομβέφιν αυ πατέρων maximum εύφραδέα. Feuillet 9 verso : £ιΤπγραμ|Λα εις τον σοφωτατον καΐ έλλογιμώτατον έν πατράσι κυριον κυριον - Φραγκΐσκον τον Κου.βέφις, άνόρα εύφραοέστατον, έκ τοΟ των Κηρύκων χορού. ΙΙανδώρην μέγα έργον ολύμπια δώματ' έχοντες πόρσυνον άνθρώποις δώρα δολοφροσύνης. Φραγκΐσκον δε σαόφρονα, Ίδμοσύνης μέγα ευχος, ΙΙιερίδες κόσμω προφρονέως έ'νεμον Ιμμεναι άργαλέων όλετήρα έπαφροσυνάων και ττυρ άμαθύνον ριζόθε πάντα δόλον" ρήμασιν εύσεβέων πατέρων άνεμώλ'.α πάντα μοΰνος ά'την τ' άπάγων έξ ιερών δαπέδων ου στόμα έμπεδόμυθον έϋμμελέως αγορεύει" λατινίδι γλώττη Ελλάδος αΰδοσύνην" ος και γαλλικανου κλήρου μελεδήματα ά'ρδει, Μάξιμον οΰνεκα ων πασι ποριζόμενος. 'Αρσενίου ιερομόναχου Καλούδη του Κρητος, κήρυκος του ΐεροϋ ευαγγελίου. Feuillet 10 recto : Table du tonie premier. Feuillet 10 verso : Extrait du privilege. Bibliotheque Mazarine : n<" 1374 et 1375.