- (05) BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE XVII TOME DEUXIEME
- 392 ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΤΗΣ βελγικής Χριστιανική και 'Ορθόδοξος Διδασκαλία και τάξις : "Ηγουν, ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΙΣ, ΚΑΤΗΧΗΣΙΣ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ^ και ΚΑΝΟΝΕΣ 'Εκκλησιαστικοί. Ε'ις τήν των Ελλήνων κοινήν γλώτταν μεταφρασμένη. Έτυπώθη έν Λουγδούνω των Βαταβών, χαρά Βονα€εντούρα και Άβραάμω τοΐς Έλζεβιρίοις, τω αχμή ϊτει τής Χρίστου γεννήσεως. In-4° de 6 feuillets non chiffres et 500 pages. Marque elzevirienne (le Solitaire) sur le titre. Ce volume ayant ete tire sur un papier plus grand que celui dont les Elzevier avaient coutume de se servir, il arrive parfois que les catalogues de librairie annoncent comme 1. Memoires pour servir a l'histoire des hommes illustres dans la Republit des lettres, tome VIII (1729), pa^e 105. ANNEE 1648 41 etant en grand papier des exemplaires bien conserves de marges. Vendu, relie en maroquin rouge par Cape, 50 fr. Guiraud. En tete du volume (feuillets 2 r° a 6 r°) figure la preface suivante, que nous reproduisons en respectant l'orthographe de l'original : Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ TOT ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΙΣ ΕΥΣΕΒΕΣΙ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΛΙΣ ΣΩΤΗΡΙΑΝ ΠΑΡΑ ΘΕΟΥ. 'Ανάμεσα εις ταΤς άλλαις εξήγησες και πνευματικά συγγράμματα, έπου εΰγαίνουν εις φως σιμά είς τους χριστιανούς, έφάνη άκόμι άξιον να μεταγλωττισθώ είς τήν κοινήν των ελλήνων γλώτταν το παρόν βιβλίον τής χριστιανικής Θρησκείας όπ'ουναι στερεωμένη εις ολο'υς τους τόπους τής Βελγικής πολιτείας. Είς τήν πίστιν και διδασκαλίαν τής οποίας συμφωνοΰσιν άκόμι και ολαις αϊ έκκλησίαις τής Ίνγλιτέρρας και Σκο- τζίας ωσάν πολλαΐς εις τήν Γαλλίαν, εις τήν Άλεμανίαν και εις άλλα μέρη του κόσμου. Και ετούτη είναι ή ορθόδοξη θρησκεία, όπου μέ τήν χάριν του θεοϋ είναι θεμελιωμένη εις τον ιερόν του λόγον, όπ' ουναι δ μονάχος τύπος και μόνος νομοκάνονας τής χριστιανικής πίστεως, και είναι διορθωμένη είς τήν άπλήν καθαρότητα τής προτερινής και αποστο- λικής εκκλησίας τοΰ Χριστού, του κυρίου ημών, άπ' εκείθεν όπου ήτον δια τα συμβεβηκότα των άπερασμένων καιρών άπ' ολίγον ολίγον παρα- στρατευμένη. Ό τύπος τής οποίας θρησκείας, μ' 'όλα τα μέρη και ακόλουθα της συναγμένα και μέ τάξιν όρδινιασμένα, δείχνεται έδώ ωσάν μέσα είς Ινα καθρέφτην καθάρια. Το πρώτον μέρος περιέχει τήν Ομολογίαν έπου κάμνει ή Βελγική εκκλησία όμπροστά είς τον κόσμον διά Ολα εκείνα όπου αυτή πιστεύει και επαγγέλλεται, πρεπούμενα τής θεϊκής μεγαλειάτητος είς τήν λατρείαν και δούλευσίν της και είς αίώνιον σωτηρίαν τοΰ ανθρώπου. Το δεύτερον μέρος είναι ό Κατηχησμός, ήγουν μία καθαρή και κοντόλογη μάθησις των δογμάτων εκείνης τής ομολογίας, όπ' ουναί αναγκαιότερα να πιστεύη κα'ι νά κάμνη κάθε χριστιανός' μ.έ τα όποια νουθετούνται κα'ι διδάσκουνται τα παιδία και οι νεοδίδακτοι εις τα σχολεία και είς ταΐς έκκλησίαις, διά νά γενοΰσιν άξια μέλη τοΰ Χρίστου. Κα'ι θέλει ίδει ό προσεκτικός διαβαστής πώς τά άίρΰρχ ετούτων τών δύο 42 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE πρώτων μερών, τα όποΐα διαλαμβάνουσι τα θεμελιωτικά δόγματα του χριστιανισμού, είναι εΰγαλμένα- άπα τήν ΐεράν και σωτηριώδη τοϋ θεοϋ γραφήν, και βεβαιωμένα διά μέσου μαρτυριών τής αυτής και απλώς λόγον προς λόγον ά^αφ^ρμέ^α. Εις τρόπον όπου ή λογική τοϋ Χρίστου ποίμνη άκόμι έδώ ημπορεί νά απόλαυση μίαν ζωντανήν ωφελημωτάτην πνευματικήν τροφήν του ίεροϋ του λόγου απάνω εις ολα τα αναγκαία άρθρα διά νά πιστεύη και νά κάμνη έ κάθε χριστιανός εις τιμήν και δούλευσιν τοϋ θεοΰ, και μέτοχος νά γενή τοϋ ελέους του εις τήν α'ιώνιον ζωήν. Το τρίτον μέρος τοϋ βιβλίου διαλαμβάνει τήν λειτουργίαν τής Βελγικής εκκλησίας, ήγουν ταΐς τάξες. και τους τύπους της, διά τήν ϋπηρεσίαν τών θείων μυστηρίων και άΤνλων ΐεροπράξεων, διά νά δοξά- ζεται και νά επικαλείται ό κύριος ό θεός μέ πρέπουσες παρακάλεσες, εις τον καλλιότερον τρόπον όπ ουναι βολετόν μέ χριστιανικήν απλότητα και βεβαιωσύνην, διά νά μήν ξεπέφτη τινάς ε'ις τους κινδύνους και ζημίαις τής ψυχής, κάθε πράγμα κατά πώς εις τήν πίστιν και διδασκαλίαν είναι ξεκαθαρισμένα διά τά δύο πρώτα μέρη. Εις το τέταρτον μέρος και το τέλος είναι γραμμένοι οΕ εκκλησιαστικοί κανόνες τής αυτής εκκλησίας, κατά τους οποίους τά εκκλησιαστικά της είναι διατεταγμένα, και κυβερνούνται μέ χριστιανικήν φράνησιν και εύταξίαν, διά τήν μεγαλιωτέραν οικοδομήν της, εις ύπακοήν τών προσ- ταγμάτων και παραγγελμάτων τοϋ Χρίστου και τών 'Αποστόλων, κα'ι διά νά ξεφεύγη κα'ι νά αποδιώχνεται όσον είναι βολετον κάθε ανθρωπινή φιλοδοξία κα'ι τυραννική κυρίευσις. Κα'ι επειδή εις τά δύο έτοϋτα μέρη (όσον εις ταΐς έξωτερικαΐς κυβέρνησες και εις τους μερικούς τρόπους τών συνηθισμένων πράξεων) είναι μία ελευθερία χριστιανική ή αδιαφορία πολλών πραγμάτων, έ'ξω άπο τήν εΐδωλολατρείαν και δεισιδαιμονίαν, ήγουν ά'πρεπην ψευδ' εΰλάβειαν, ωσάν όπου κα'ι τά δύο είναι άπό τον θεόν εμποδισμένα, δέν έπροστεθήκασιν έκεΐ καταλεπτά λόγον προς λόγον αί μαρτυρίαι τής αγίας γραφής, καθώς έγινεν εις τ' άΟνλα δύο μέρη όπου περιέχουσι τά άρθρα τής πίστεως κα'ι διδασκαλίας και το θεμέλιον Ολης τής θρησκείας. Και διά τοϋτο δεν κατακρίνεται ή εκκλησία ANNEE 1648 - 43 εκείνη, ουδέ καταφρονείται καμία ά'λλη, έπου κρατώντας το αυτό Οεμέλιον και είναι ακουμπισμένη εις την μόνην άκρογωνιαΐαν πέτραν Ίησοϋν Χριστόν, κυβερνάται εις εκείνα τα άδιαφοριτικά πράγματα μέ άλλαις τάξες και συνήθειαις, καθώς ή προλεγόμενη εκκλησία δια μέσ.-'υ τοΰ πέ εκκλησιαστικού κανόνος έξεκαθαριστά το άναφέρνει. "Ομως μ' όλον τοΰτο, εις το τρίτον μέρος εύρίσκουνται εις το περιθόριον σημαδε- μένοι περίσσιοι τόποι τής θείας ypxtfTjs, άπό τα λόγια τών οποίων είναι συνθεμένοι οί τύποι της λειτουργίας και τών θείων παρακαλέσεων, δια να γνωρίση ό ευσεβής διαβαστής πώς εκείνη ή εκκλησία έσυνήθισε νά μιλή εις τα άγια και θεϊκά πράγματα, μέ λόγια διδαγμένα άπό το άγιον πνεύμα του αϋτοΰ θεοΰ. Έτοϋτα εινα; τά τέσσερα κοντοσυμμαζοιμένα μέρη τής χριστιανικής ετούτης θρησκείας, όπου μερικά εις το παρόν βιβλίον είναι διηγημένα και εξηγημένα εις τον τρόπον όπου έπαγγέλ- λουνται και μετέρχουνται την σήμερον ε!ς ταϊς περιοχαϊς τής άνωθεν Βελγικής πολιτείας' ή οποία θρησκεία εστωντας και νά έκαταδιώχθη εις τους άπερασμένους καιρούς άπό τους εχθρούς της με κάθε λογής βία και δυναστεία, καθώς εις ταΐς ίστορίαις διηγάται και εις τον κόσμον μαθημένον είναι, έσκεπάσθη όχι μόνον τόσον θαυμαστά όσον χαριτωμένα άπό τον θεόν, και εις όλαις ταϊς έναντίαις τους έπιβουλαΐς και ταραχαϊς, έδιαφενδεύθη και διεφυλάχθη άπ' αυτόν. Και επειδή το λεγόμενον τοΰτο Βελγικόν γένος, άκόμι διά χάριτος και ευλογίας εκείνου του επουρανίου του σκεπαστού, άπό κάλλιον ε'.ς καλλίτερον εΰτυχαίνωντας και ανθί- ζωντας έπεριδιάβασε εΰημεριμένα εις τά μέρη τής ανατολής διά νά κάμη φιλίαν και πραγματείαν με τόν λαόν της, είναι άκόμι πρέπον και δίκαιον, τόσον διά νά δείξη τήν άκακίαν της και την ορθότητα τής λεγομένης θρησκείας, ωσάν διά νά μήν κρύψη το φώς και τά πνευματικά γ,οιΚα όπου τής έχαρίσθησαν άπό τόν Οεόν, ότι νά είναι ανάμεσα εις τους φίλους άγαπητικά συγκοινωνημένη ή εβησις όλων ετούτων. Και μάλιστα διατ'ι οί έχθροΊ μήν ήμπορώντας νά καταβάλλουσι και νά ΰποτάξουσι προς τοΰ λόγου τους πολεμόντες μϊ ταΐς βίαις τους και ουναστείαις έτούτην τήν θρησκείαν όπ' ουναι θεμελιωμένη άπάνιο εις τήν στερεάν και ασάλευ- το-/ πέτραν όπου δεν θέλει παρέλθει Οταν άκόμι θέλουσι παρέλθει ό 44 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE ουρανός και ή ff„ τήν κακοφημήζουν αδίκως ωσάν αίρετικήν και απο- στατικήν καΊ ανάξια να ονομάζεται χριστιανική, όπου αυτή μέ τήν καθο- λικήν όρθόδοξον και άποστολικήν έκκλησίαν δέν έγνωρίζει άλλην κεφα- λήν, οΰδ' άλλον άκρον ποιμένα παρά τον Ίησοΰν Χριστόν μόνον' 6 όποΤος κυβερνώντας την δια μέσου του αγίου του πνεύματος βόσκει και φυλάγει τα πρόβατα όπου άκουουσι τήν φωνήν του, κατά τόν δρισμόν τοΰ επουρανίου πατρός' 6 όποιος, υστέρα από ταΐς πλανεμέναις κατοικείαις τής ταραχώδους ετούτης ζωής, θέλει τα βάλλει εις τήν οΰράνιόν του μάνδραν τ%ς ήσυχαστικής αιωνίου του δόξης, κατά το ζήτημα όπου έ"καμε τοΰ ιδίου του πατρός. Εις τον όποιον παραδίδομεν όλους τους πιστούς αγαπητούς έν Χριστώ αδελφούς, όπου θέλουσι διαβάσει τό βιβλίον έτοΰτο μέ καθαράν συνείδησιν και μέ ευσεβή' προσοχήν τής ψυχής χωρ'ις πάθος κοσμικόν' και εις έτοΰτο δέν έλογιάσθη, οΰδ' έμετρίθη κανένα διάφορον κοσμικον, ουδέ σκοπός άλλος παρά μόνον ή πνευματική ενωσις όλονών τών χριστιανών, δια να ζητηθή ή μόνη δόξα τοΰ 6εοΰ, ή οποία τοΰ αύτοΰ πρέπει και νΰν και άε'ι και εις τους αιώνας τών αιώνων, αμήν. Alphonse "Willems affirme1, sans indiquer la source ou il a puise son renseignement, que cette traduction en grec vulgaire de la Confession de foi des Eglises reformees des Pays-Bas est l'?uvre de Hierothee de Cephalonie. Nous sommes en mesure de fournir la preuve de l'assertion du savant bibliographe. Disons d'abord que Hierothee Abbatios etait a Leyde le 23 decembre 1644, date a laquelle il se fit inscrire aur les registres de l'universite de cette ville. Son inscription est ainsi concue : Hierotius (sic) Abbatius Cephaloniensis, in insula Cephalonia archimandrita. kb%.Hon. ergo3. Ajoutons qu'il etait encore a Leyde l'annee meme ou parut le present volume; car, le 1er mars 1648, il y date la Relation d'un tremblement de terre survenu a Cephalonie en 1637 et dont il avait ete temoin oculaire4. 1. Les Elzevier, Histoire et annales typographiques (Bruxelles, 1880, in-8°), page 156. 2. Abbatios etait donc ne vers 1599. 3. Album studiosorum Academise Lugduno-Batavse (La Haye; 1874, in-4°), colonne 355. 4. Nous avons publie cette curieuse relation duns le tome premier de notre Bibliotheque grecque vulgaire (Paris, 1880, in-8"), pp. 331-338. ANNΙE 1648 45 Trois ans plus tard, Abbatios passe par Genθve, et ce sont les archives du Consistoire de cette ville qui nous fournissent la preuve que notre homme est bien le traducteur de la Confession de foi des Pays-Bas. On lit, en effet, dans le Registre H de la Compagnie de Messieurs les pasteurs et professeurs de l'Eglise et Eschole de Genθve (page 351) : « Du vendredy 14 mars 1651. A estι veue une lettre grecque escrite ΰ la vιnιrable Compagnie par le Sr Hierotheus Abbatius, prιdicateur de Cιphalonie, et de mesme ont estι veues plusieurs attestations donnιes en divers lieux audit archimandrite audit lieu de Cιphalonie; lequel, ayant sιjournι environ trois ans au Paοs-Bas, y auroit traduit en grec vulgaire la Confession de foy, le Catιchisme, liturgie et discipline des ιglises rιformιes dudil lieu, le tout imprimι ΰ Leyden', de quoy il auroit remis une copie ΰ notre frθre Monsieur Girard pour la vιnιrable Compagnie. Si que ledit auroit mis en proposite si on luy donneroit audience ; sur quoy ayant estι opinι ΰ propos de l'ouyr en ce qu'il auroit ΰ reprιsenter, tellement qu'estant entrι, on l'a fait seoir au haut du banc, du costι de nos frθres Messieurs les pasteurs des ιglises des champs, oω il auroit amplement reprιsentι le subject de son despart de Cιphalonie et de son sιjour au Paοs-Bas. Aprθs quoy auroit estι exhortι que, si la providence de Dieu le rendoit en bonne santι aux siens (selon que nous le luy souhaittons tous), il fist tous ses efforts pour empes- cher que la doctrine des papistes ne fust receue en les ιglises, et de faire en sorte que la pure vιritι y fust annoncιe selon la simplicitι apostolique et la Confession de foy qu'a cy-devant fait le deffunct patriarche Cyrille, et qu'il approuva, et de s'y employer de tout son possible. Si que s'estant retirι, a ιtι advisι de luy faire present de trois pistoles et le dιfrayer de la despense qu'il a faite et fera pendant son sιjour en ce lieu. En outre, charge a estι donnιe ΰ Monsieur le Modr de prier Monsieur le premier syndiq ΰ ce que N. S. luy facent aussi quelque don et prιsent, ce qui a estι fait, et ce conformιment ΰ la bιnιficience de cιans, qui est de trois pistoles. » Voici la lettre de Hiιrothιe Abbatios, dont il est question en tκte du document que nous venons de reproduire : 1. 11 est trθs vraisemblable que Hiιrothιe Abbatios fit sa traduction en grec vulgaire sur la traduction en grec ancien de Frιdιric Sylburg, dont deux ιditions ιtaient dιjΰ sorties des presses elοιviriennes, la premiθre en 1623, la seconde en 1635. Voir Willcms, Les Elzevier, numιros 212 et 422. 46 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE ΑΊδεσιμώτατοι και σοφώτατοι κύριοι ποιμένες και του Χρίστου ευαγγελίου λογοκήρυκες και διδάσκαλοι, χαί- ρετ' έν κυρίω. Ουδέν έν κόσμω ήδύτερον και τερπνότερον, οΰδ' έν τοις ούρανοϊς βέληον και θυμηδέστερον, ώς ή τής έν Χριστώ άγαπητικής ενώσεως χάρις και δύναμις, ήτις τα διεστώτα εις εν όμοφρόνως συνάγει και τα τής άληθοϋς τελειότητος συνδεΐ ήνωμένως. Αΰτη γαρ ουκ όκνεΐ κάμνουσα, οΰτε τής αδυναμίας χραται προφάσει, άλλα πάντα ισχύει και ήδέως δια- πράττεται. Τουδ'ι χάριν έν τήδε υμετέρα τής αγάπης ένότητι και φιλα- δελφία τεΟαρρ-η^ως, προς υμάς διαπεράσας.ηλθον, ίνα έλευθερίως οΰχ ώς ξένος απλώς τών 'Ελλήνων έπαπολαύσω αυτός τα λαμπρά χορη- γούμενα σύμβουλα εις άένναον μνήμην και άντίληψιν τής έμής ταύτης έδοιπορίας έφόδιά τε και έπιδεόμενα (κατά την τών συστατικών γραμμά- των δηλοποίησιν) λόγω και έ'ργω το κατά δύναμίν τε και προαίρεσιν άγαθήν. Τής γαρ ταύτης υμών ευμενέστατης ευεργεσίας και χάριτος και προς έμέ μεγίστης φιλότιμου ^(ύρεας υποδεχόμενος, ου τών αχάριστων έσομαι, άλλα μετ' εύφημου φωνής ϋμΤν οΰ τάς τυχούσας χάριτας ομολο- γήσω, και παρά θεοΟ ΰμϊν τάγαθά πάντα και επωφελή εϋξομαι άεννάως έν ειρήνη τε και όμονοία έν τήδε τή ευσεβέστατη όρθοδόξω πίστει άκιβδήλω διατηρούμενους αδιάπτωτους και ασφαλέστατους και κατ' έχθρων νικητάς τε και τροπαιούχους εις αιώνα αιώνος. "Ερρωσθε. 'Εν Γενεύα τή περιφήμω πόλει, μουνιχιώνος κ' του αχνά. δ έν Χριστώ τής υμετέρας έξοχωτάτης αίδεσιμότητος κατά πάντα πιστός και αδελφός Ιερόθεος Άββάτιος έ έκ Κεφαλληνίας αρχιμανδρίτης'. On lit au dos de cette lettre : Lettre grecque escrite a la V. C. le vendredi/ Ik mars2 1651, etleue le d.jour, envoyee par le S. Hierotheus, abbe en Cephalonie. 1. Biblioth. publique de Geneve, Ms. grec 37-38 (en portefeuille), seconde liasse, n° 46 a. Original. 2. La lettre d'Abbatios porte la date du 20 munychion (mars), mais fut certai- nement lue le 14. Notre Grec l'avait sans doute ainsi postdatee, dans la convic- tion qu'il n'en serait peut-etre donne lecture qu'a la seance du vendredi 21 mare.
