Βιογραφία

Ο Αριστομένης Προβελέγγιος (Εξάμπελα Σίφνου 1850 – Σίφνος, 8 Απριλίου 1936) ήταν Έλληνας πολιτικός, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών

Σπούδασε στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετά στη Γερμανία, συγκεκριμένα στα πανεπιστήμια του Μονάχου, της Λειψίας και της Ιένας. Ως φοιτητής ακόμα στην Αθήνα άρχισε να γράφει, σε αυστηρή καθαρεύουσα, μακρόστιχα ποιήματα, εμπνεόμενα κυρίως από την ελληνική μυθολογία («Θησεύς», «Το μήλον της έριδος»). Επιστρέφοντας από τη Γερμανία πήγε στη Σίφνο, αργότερα όμως έλαβε ενεργό μέρος στην πνευματική ζωή της Αθήνας. Υπήρξε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από την ίδρυσή της (από τα πρώτα εκείνα μέλη που διορίσθηκαν με τη συντακτική πράξη ιδρύσεως της Ακαδημίας).

Από τα σημαντικότερα έργα του Προβελέγγιου θεωρείται η έμμετρη αριστουργηματική μετάφραση του Φάουστ του Γκαίτε, η πρώτη στην ελληνική γλώσσα: Διατηρώντας όλα τα στοιχεία του πρωτοτύπου, θεωρείται ταυτόχρονα πραγματική δημιουργία και «δευτέρα γραφή». H μετάφραση αυτή εκδόθηκε το 1887 από τον οίκο Mπαρτ και Xιρστ, με τυπογραφικούς χαρακτήρες της Oξφόρδης, πολλά σχεδιάσματα του Kάουλμπαχ και ξυλογραφίες του Kρέλιγκ, και απετέλεσε εκδοτικό γεγονός γιά την εποχή. Ο Προβελέγγιος μετέφρασε επίσης, το 1902, το κλασικό σύγγραμμα του Γκότχολντ Λέσινγκ, Ο Λαοκόων. Ο εγγονός του γράφει σχετικά: «Ο Aριστομένης Προβελέγγιος δεν ήτο μόνον γερμανομαθής, αλλά και γερμανοτραφής, μείνας εις Γερμανίαν επί πέντε έτη, σπουδάζων φιλολογίαν και λογοτεχνίαν εις γερμανικά πανεπιστήμια, λαβών και το διδακτορικόν από το Πανεπιστήμιον της Iένας, εις δε την βιβλιοθήκην του, προεξάρχουσαν θέσιν είχαν τα συγγράμματα του Goethe, του Schiller, του Heine και άλλων κολοσσών του πνεύματος.»

Ο Προβελέγγιος συνέγραψε επίσης λυρικά και δραματικά ποιήματα, δράματα και τραγωδίες με θέματα κυρίως από την αρχαία παράδοση, που όμως σήμερα έχουν σχεδόν λησμονηθεί. Βραβεύτηκε με το «Εθνικόν Αριστείον Γραμμάτων και Τεχνών».

Ο Προβελέγγιος και το γλωσσικό ζήτημα

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η γλωσσική εξέλιξη του Προβελέγγιου. Αρχίζοντας ως ποιητής της καθαρεύουσας, αποδέχθηκε βαθμιαία (από την εποχή της παλαμικής «γενιάς του 1880») το μήνυμα του δημοτικισμού. Ως ορόσημο στην αλλαγή των γλωσσικών του πεποιθήσεων θεωρήθηκε η επαφή του με τον Νικόλαο Πολίτη και τον Εμμανουήλ Ροΐδη το 1890, στην επιτροπή του «Φιλαδέλφειου διαγωνισμού», όπου ο Προβελέγγιος ήταν επίσης μέλος. Η εξέλιξή του φαίνεται στη συγκεντρωτική ποιητική συλλογή του Ποιήματα παλαιά και νέα (1896). Ο Παλαμάς «χαιρέτισε» τη μεταστροφή του Προβελέγγιου, ανάλογη με αυτή του Καρκαβίτσα. Αξιομνημόνευτα είναι τα λόγια (στην καθαρεύουσα!) με τα οποία ο Προβελέγγιος προέβλεψε την επικράτηση της δημοτικής: «Η καθαρεύουσα, ην ως άνθος θερμοκηπίου εκαλλιέργησαν εν τοις σπουδαστηρίοις αυτών οι λόγιοι, εξέλιπε βαθμηδόν και η λύρα στέφεται με το ακμαίον και ευώδες άνθος της δημώδους. Η δε ανακαίνισις της νεοελληνικής ποιήσεως, υπέρ ης πολλοί και καλοί ποιηταί εμόχθησαν, ταφέντες υπό τα ψυχρά σάβανα της καθαρευούσης, βεβαίως θέλει επιτευχθεί εν μέλλοντι χρόνω δια της δημώδους...»

Ο Προβελέγγιος ασχολήθηκε και με την πολιτική και εκλέχθηκε βουλευτής Μήλου από το 1899 ως το 1905. Διετέλεσε επίσης γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών (1891-1892), ενώ αρνήθηκε θέση καθηγητή στο ίδιο Πανεπιστήμιο.

Έργα του

(έτος των πρώτων αυτοτελών εκδόσεων)

Ποίηση

• Θησεύς, Αθήνα, τυπ. Α.Καναριώτου και Ζ.Γρυπάρη, 1870
• Το μήλον της έριδος, Αθήνα, τυπ. Ανδ.Κορομηλά, 1872
• Η μάνα Ελλάς στον Ποιητή, Αθήνα, τυπ. Παρνασσού, 1881
• Παλαιά και νέα ποιήματα - Α΄, Αθήνα, εκδ. Κασδόνης, 1896
• Ποιήματα, Αθήνα, εκδ. «Εστία», 1916
• Διπλή ζωή, 1916
• Εμπρός στο άπειρον· Σφιγξ και Πήγασος Αθήνα, εκδ. «Ι.Ν. Σιδέρης», 1926
• Χρυσοπηγή, Αθήνα, εκδ. «Σαλίβερος», 1930
• Το Αιγαίον, Αθήνα, ανάτυπο από τα πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, 1934

• Μεταθανάτια έκδοση: Είκοσι ποιήματα, Αθήνα, τυπ. Κείμενα, 1985

Θέατρο

• Ρήγας - δράμα, Αθήνα, εκδ. «Ι.Ν. Σιδέρης», 1920
• Ασώτου επιστροφή, Αθήνα, εκδ. Ι.Δ. Κολλάρος, 1925
• Κόρη της Λήμνου, 1891
• Ιόλη, 1911
• Το δίλημμα, 1916
• Προς τη νίκη προς τη δόξα. 1913
• Νικηφόρος Φωκάς - Τραγωδία εις πράξεις πέντε. Αθήνα, εκδ. Ι.Δ. Κολλάρος, 1916 (Βραβεύτηκε το 1915 στον «Αβερώφειο» διαγωνισμό.)
• Φαίδρα - Τραγωδία. Αθήνα, εκδ. «Ι.Ν. Σιδέρης», 1916.
• Ιφιγένεια εν Αυλίδι - Τραγωδία εις πράξεις τέσσαρας. Αθήνα, τυπ. «Ρυθμός», 1936.

Εργογραφία (χρονολογική καταγραφή όλων των έργων του)

• Θησέας, 1870
• Πόθος, 1872
• Η Προδοσία, 1872
• Έαρ, 1873
• Από του πλοίου, 1873
• Είπε, 1873
• Παρά το κύμα του Αιγαίου, 1873
• Αδάμ και Εύα, 1874
• Από της Ακροπόλεως, 1874
• Παρά την Οίτην, 1875
• Η επάνοδος του ναύτη, 1875
• Επιστολή προς τον αδελφό του Κωνσταντίνον Ι. Προβελέγγιον, 1876
• Προσευχή, 1878
• Νοσταλγία, 1880
• Η μάννα Ελλάς στον ποιητή, 1881
• Φάουστ [Γκαίτε] (μτφρ.) , 1887
• Ρήγας, 1887
• Εργάζου, 1888
• Η Λουομένη, 1888
• Εισήγηση στο Φιλαδέλφειο ποιητικό αγώνα, 1890
• Η κόρη της Λήμνου, 1891
• Δίστιχο αφιέρωμα, 1895
• Κουτσούφλιανη, 1898
• Σαββατόβραδο, 1900
• Ιόλη, 1900
• Ασώτου επιστροφή, 1901
• Λαοκόων [Λέσσιγκ] (μτφρ.), 1902
• Μαυροκορδάτος, 1903
• Παύλος Μελάς, 1905
• Αιωνία Λαχτάρα, 1908
• Η φωνή των κυμμάτων, 1909
• Στη Φωτεινή Σάντρη, 1911
• Νικηφόρος Φωκάς, 1911
• Σαραντάπορο, 1912
• Η Κρήτη προς την Ελλάδα, 1912
• Προς το Στρατό μας, 1912
• Μάρκος Μπότσαρης, 1912
• Ελευθερία, 1912
• Εις τον διάδοχον, 1913
• Στο Βασιλιά τον μάρτυρα, 1913
• Τα δύο λάβαρα, 1913
• Χαίρε Βουλγαροκτόνε, 1913
• Η Φαίδρα, 1913
• Η Θυσία, 1913
• Προς την Νίκην! Προς την Δόξαν!, 1914
• Ο λυτρωτής, 1914
• Ιφιγένεια εν Αυλίδι, 1915
• Ελληνική Ψυχή, 1916
• Εις τον Ελευθέριον Βενιζέλον, 1920
• Το τόξον του Οδυσσέως, 1922
• Ιερόν άνθος, 1922
• Ο Ιησούς και η Συκιά, 1924
• Ο θάνατος του ποιητή, 1925
• Ιφιγένεια εν Αυλίδι, 1925
• Ο κήπος του Όθωνα, 1926
• Τρεις Δυνάμεις, 1926
• Πώς έγραψα τον Θησέα, το πρώτον μου έργον, 1927
• Νοσταλγία, 1927
• Η αρπαγή της Περσεφόνης υπό του Πλούτωνος, 1927
• Διατί έγραψα την Ιφιγένειαν, 1928
• Ο τραγουδιστής, 1928
• Πως δεν έγινα ηθοποιός, 1929
• Γιατί ονειρεύομαι, 1929
• Ο Ποιητής και το Πνεύμα, 1930
• Κλέοβις και Βίτων, 1930
• Χρυσοπηγή, 1930
• Αρίων και Περίανδρος, 1931
• Η πρώτη μου αγάπη, 1931
• Ηλιοβασίλεμα, 1931
• Τα καημένα τα πουλιά, 1932
• Θλιμμένη εστόλισεν η κορασιά, 1932
• Αιγαίον, 1934
• Τελευταία Ποιήματα (Συλλογή ποιημάτων) , 1934-1935