- (03) BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE XV-XVI TOME QUATRIEME
- 661IL TEMPIO DELLA DIVINA SIGNORA DONNA GERO- NIMA COLONNA D' ARAGONA. (A la fin :) IN PADOVA, Per Lorenzo Pasquati, M. D. LXVIII. In-4» de 4 feuillets non chiffrιs + 98 et 44 feuillets chiffrιs j- 8 pages + 4 feuillets non chiffrιs. Marque typographique sur le titre. Rarissime recueil. ANNEE 1568 149 Au verso du dernier feuillet, permis d'imprimer date de Padoue, 24 mars 1568. Page 7, on trouve cette epigramme de Theodore Rhendios (alias Rentios) : ΘΕΟΔΩΡΟ Γ ΡΕΝΔΙΟΓ. "Ην Χάριτες στέψαντο ΆΘηναίη τε και Ήοη, Κύπρις τ' ούρανία και μακάρων τε χορός, οΐίνομα και φρε'νας ίρήν και γενεί) βασιλείαν, δισσοϋ λαμπομένην κάλλεος άγλαΐη, ηθεσι θεσπεα-ίοις τε 8εών έρικυδες άγαλμα κλείειν ώς αυτοΰ νεϋσαν έπευχοαένοις ¦ την άρ' έκόσμουν εΐκελον αυτοϊς ήυτε κόσαον εις σφέας ήμερίων αίνον έφελκόμενοι. Bibliotheque de S. Marc (a Venise) : 3742 : A P. 1. Puisque le nom de Theodore Rhendios se rencontre ici, profilons de cette occasion pour rectifier une grave erreur, qui s'est glissee dans la presente Bibliographie (t. I, p. 128). Nous y avons publie de ce savant une lettre sans date, en affirmant qu'elle etait adressee a Andre d'Asola, tandis que le destinataire n'est autre que Henri Estienne. Le manuscrit Harleian 5654 ne donne aucun nom, mais le Marcianus grec 93 de la seconde classe (olim Nanianus CXV) porte en tete de cette missive : Έρρίχψ Στεοάνψ ταπογράοψ. On possede peu de renseignements biographiques concernant Theodore Rhendios. En 1570, il professait deja le grec a l'Universite de Turin et toifchait un traitement annuel de 120 ecus d'or; mais il abandonna ce poste, en 1579, pour passer au College grec de Rome '. Nous lisons dans l'Histoire de cet etablissement : « Interea memorant, post Nicolaum ilium Venetum, qui primus Collegium rexeral idemque alumnos gr?ca antiqua lingua institue- rat, Theodorum qucmdam Rendium Chium humanioribus graecis litteris praefectum, summi ingenii viruin gr?caeque litteraturse peritissimum extitisse. Audierat hic Hermodorum et Michaelem Sophianum ; cumque Patauii degcret, ab Allobrogum duce Augustam Taurinorum ad gr?cas litteras publiee tradendas inuitatus et con- ductus fuerat. Inde autem cum Romam ad gr?cos alumnos insti- \. Tommasso Vallauri, Storia delie Universite degliSladi del Piemonte (Turin, 1845-1846, in-8°), t. II, p. 9, 10, 28 et 29. !50 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE tuendos accessisset, nouem tantum mensium spatio, quibus superstes fuit, incredibiles suis in auditoribus progressus excitauit, tanlamque sui moriens opinionem reliquit ut quicumque antea eius in grsecis litteris institutionis meminisset, quemlibet deinde, quamuis peri- tissimum, infra Rendu censum multum sane computaret '. » Les lettres de Theodore Rhendios contenues dans les manuscrits de Londres et de Venise ne sont pas denuees d'interet, et il esta souhaiter que quelqu'un les publie. Toutefois, ces manuscrits ne renferment pas une tres curieuse epitre ecrite a Jean Zygomalas, le rheteur bien connu de la Grande Eglise. Cette consideration nous engage a la placer sous les yeux du lecteur. Θεόδωρος 'Ρέντως Ιωάννη τω Ζυγομαλ^, της μεγάλης εκκλησίας, ρήτορι σοφωτάτω, ευ πράττειν. "Α προς τους έπιφανεςάτους Καρδινάλεις έπέςειλας περί του ελληνι- κού γυμνασίου, σεαυτόν ως μάλιςα ήσθέντα δηλών επί tq, τούτου καθιδρύσει, και τον ο'ικουμενικον πατοιάρχην καί τους εν τί) μεγάλη εκκλησία θείους και 'ιερούς άνδρας έπαινουντας πάνυ τα τοιούτον έργον και θαυμάζοντας, άτε μεγίςης φιλοςοργίας προς ημάς τους "Ελληνας τεκμήριον της τοϋ παναγιωτάτου άρνιεοέως Γρηγοαίου τρισκαιδεκάταυ,, πάπα 'Ρώμης, και των έπιφανεςάτων καρδινάλεων, πάντα ήμϊν απασι της (sic) τοί εν 'Ρώμη φροντηςηρίου (sic) έπαινε! και τα μάλιςα ώς δείγματα ψυχής εύ φρονούσης ριλτάτου ανδρός. Οΰτω δε σε όρώμεν τα ημέτερα συνιςάν πειρώμενον τνί των λαμπρότατων τούτων ηρώων κηδεμονία, ώςε και πλείςην σοι την 'χάριν όμολογοϋντες, άμείψασθαά σε ποτέ ει πως έςίν έπιθυμοΰμεν. Εϊ δέ καθ' ήδονήν έςΐ σοι τε και τοις εν 'Ελλάδι φροντίζουσιν ημών άκούειν πώς άρα έχει τα ημέτερα, και περί της ένταΰθα τοϋ βίου διατριβής μανθάνειν δσα περ εις λόγων ανήκει παιδείαν και ηθών χρηςότητα, ώς αν μείζω πληροφορίαν εκ τών έπιςελλομένων μαθόντες εχητε, ΐςε δτι πρώτον απάντων και μέγιςον παρ' ήμϋν νομίζεται το τους παϊδας τούτους όσίως και άγίως διάγοντας παιδεύειν, και τα θεία ευσεβοΰντας. Τούτου δη χάριν ταίς τών εορτών ήμέραις, από μέντων άλλων της εξω σοφίας λόγων σχολήν άγουσι, τοις δε Χρυσοςόμου και Βασιλείου και τών άλλων τοϋ ίερου καταλόγου ένασνολοϋνται συγγράμ- 1. Colleqii Grnecorum a Gregorio XUl, pontifice maximo, Rom? inslituti Historiu (Archives du Coll. grec, t. X), f. 18 verso. Cf. la Relation redige par Pierre Areudius (dans notre 13. H. du dix-septieme siecle, t. 111), p. 487. ANNEE 1S68 loi μασιν, w' εχωσι των της ελληνικής παιδείας εκλεγόμενοι τα κάλλιςα εις τήν αληθή σοφίαν, ήπερ μόνη το μακαριώτατον έςί των ευσεβών τέλος, αναφέρειν ταϋτα. "Οπως δε μηδέ των της ανατολικής εκκλησίας θρησκειών και ακολουθιών ενδεείς ώσι, δέδοκται τω παναγιωτάτω πατρί και ναον οίκοδομηθήναι μεγαλοπρεπέςατον Γρηγορίου τοϋ θεολό- γου τοϋ ομωνύμου αύτω, εν ω ή τών Γραικών έκκλησιαςική τάξις οιατηρηθήσεται ' ¦ 'ιερεύς δέ τις τών εκ τοϋ ημετέρου γένους μετακλη- θήσεται τοϋ ναοϋ προςησόμενος, ούχ ό τυχών, αλλ' 8ς αν τή τε τοϋ βίου όσιότητι και τοις άλλοις τω ίερατικώ προσηκουσι τάγματι παρά πασιν ευδόκιμων, της ασκητικής αρετής φέρη τα πρωτεΤα. Μέγιςον δε και τοϋτο τής τοϋ παναγιωτάτου πατρός μεγαλοψυχίας ευεργέτημα, το έν ταύτη τή βασιλίδι τών πόλεων και τής Ιταλίας άνακτόρω, την τών Γραικών θρησκείαν ήμϊν άποκαταςήσαι, ΐν' έ'χωσιν οί νέοι τοϊς πατρίοις έ'θεσιν, ωσπερ αεί έτύγχανον οίκοι διάνοντες, ένκαλοπίζεσθαι (sic). Τα μεν ούν περί την άρετήν και τήν εύσέβειαν ούτως ήμϊν έχει. Τα δέ περί τους. λόγους και τήν σοφίαν ούχ ως αν τις τών ωθονούντων ειπείν 2 ευκαταφρόνητα, άλλα και τών έν τοις δημοσίοις άναγινωσκο- μένων γυμνασίοις πολλώ βελτίω και χρησιμώτερα. Ου μόνον γαρ τα τής γραμματικής, και τής τονογραφίας, και τής ποιητικής, μανθάνειν έ'ςαι τοις νέοις, άλλα και προπαιδευθεΐσιν ίκανώς έν τούτοις προβιβά- ζεσθαι περαιτέρω, διαλεκτική τε και ρητορική έγγυμναζομένοις και θεολογίαν μυμουμένοις (sic). Τω μέν ρύν θεολογίαν έπαγγέλλεσθαι προελομένω, μανθάνειν έξέςαι τών παρ' ήμϊν διδασκάλων ακροατή γινομένω ¦ τψ δέ φιλοσόφων θεωρίαις ήδομένω, και τούτω παρά τών τα τοϋ Άριςοτέλους έξηγουμένων έξέσται έμφορεΤσθαι · ώςε, τοιού- των υποτεθεισών αρχών, έλπίς εςί βεβαία την άρχαίαν σοίοίαν και περί τα θεία έπιςήμην άναλήψεσθαι τώ χρόνω ποτέ τους νϋν δυστυ- χοϋντας "Ελληνας. Οϋτω δέ ταύτης έχόμενον τής γνώμης και προαιρέσεως όρώμεν τον παναγιώτατον αρχιερέα, ώςε και τεκμαιρόμεθα τούτον υπερφιλεϊν και μάλιςα δια τιμής άγειν το ήμέτερον γένος. Τί γαρ αν τις ειπείν Ι. Le desir des professeurs et des eleves du College grec avait ete de placer leur eglise sous le vocable de saint Gregoire ; mais, quand ils s'en ouvrirent au cardi- nal Antoine Caraffa, protecteur, il se trouva que saint Athanase avait deja ete choisi comme patron. Cf. notre B. H. du dix-septieme siecle, t. III, p. 484. 2. Il y a sans doute un mot oublie ici. 452 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE εχοι τον οίκον, το φροντιςήριον δηλαδή, δπερ ήμίν κάλλιςον και πολυ- τελέςατον ώνήσατο, οϋπερ ουδείς των εν 'Ρώμη ευπατριδών μεγαλο- πρεπέςερον κέκτηται. Χρημάτων δε πρόσοδον ήμίν έπόρισε περί δύο χιλιάδας χρυσίνων. Τοϋ δέ χρόνου προϊόντος οΐαπερ αν ή περί το μαν- θάνειν προθυμία των νεανίσκων φαίνηται, κα'ι ή περί τους λόγους ευφυία και ή έπίόοσις εις άρετην καί σοφίαν, τοιούτους καί τους των χρημάτων πόρους, και τας τιμάς, καί τας δωρεάς έπιδώσειν αυτοϊς υπέσχετο, καθάπερ εικός. Καιρός ουν ήμίν όίπασι τανϋν ομοθυμαδόν ευγεσθαι τω θεώ ΰγια και μακρόβιον διαουλάττειν τόν φιλοςοργότατον χαΐ παναγιώτατον πατέρα και τους έκλαμπροτάτους καρδινάλεις. Δει δέ και τους νεανίας τούτους πάση προθυμία και σπουδή (δπερ και ποιοϋντας όρώμεν αυτούς) της των λόγων μελέτης έχομένους νύκτωρ καί μεθ' ήμέοαν τοϋ μανθάνειν καί τοϋ μελετάν έραςας είναι ¦ υπέρ τε τοϋ συνοίσειν αύτοΤς ιδία καί κοινή τω γένει παντί τών 'Ελλήνων, καί εύοοξίαν προξενήσειν μέλλοντος. Οϋτω γαρ προσόοκάν εικός εςαι συν θεώ τινάς αυτών τοιαύταις τοϋ μανθάνειν y ρω μένους τάϊς άφορμαΐς, τόϊς εν τους λόγοις παιδείας ες άκρον άφίξεσθαι, ώςε πάντας μεν ημάς ήσειν εαυτοί; καί τη πατρίδι, προσθήσω δέ καί τφ γένει παντί τών 'Ελλήνων άθάνατον μνηςευειν τό κλέος * όπερ ουδέ κατά μικρόν ήμίν άμφισβεΐν έπεισιν ¦ εφ οίσπερ ε'ι καί μείζον η κατ' εύγήν ήμετέραν, άλλα τω πάντα όυναμένω θεώ ευχόμεθα, την πάτριον σοΰίαν καί την βασιλικήν ήγεμονίανήμίν άναλαβεϊν έγγενέσθαι ποτέ ¦ ίνα τό τοϋ μεγά- λου θεοϋ όνομα όοξασθη καί ή τών τόν Χριςόν σεβόμενων ορθόδοξος πιςις απαντανου της οικουμένης έπικρατη. Συ δέ μοι τέως ευΟύμει καί εύτύχει, καί τόν παναγιώτατον ημών οίκουμενικόν πατριάρχην ώς άπ' έμοϋ καί της εν 'Ρώμη νεολαίας γονυ- πετώς άσπασαι, καί σύςησον ημάς απαντάς τάϊς άγιωτάταις εύναΤς αύτοϋ τε καί τών λοιπών εν τη μεγάλη εκκλησία θείων καί Ίεοών ανδρών. "Ερρωσο. 'Λπό 'Ρώμης, τοϋ αοοθ·' έτους έκατομβαιώνος ςίΐ φθίνοντος '. Theodore Rhendios a copie les manuscrits 422 et 423 de Munich. Le 422 renferme une sorte de repertoire alphabetique en grec, qui a pour auteur Theodore Rhendios lui-meme. Le manuscrit 3C0 de Munich contient, entre autres choses, une paraphrase de la Poetique d'Aristote par Theodore Rhendios, a la 1. Cod. Vatic, gr?cus Ottob. ":;, f. 13) verso !\ 132 recto. fin de laquelle on lit cette souscription : Θεόδωρος 'Ρέντιο; μετέφρασε παράφρασα; έν Ταυρίνω βφξθ' τοϋ ευαγγελισμού. Ladite paraphrase a ete publiee par Matthieu Paranicas dans l'Annuaire du Syllogue litte- raire hellenique de Constantinople, t. XII (1879), p. 75 a 100. On trouve egalement dans le manuscrit 360 de Munich une curieuse paraphrase de Y Art poetique d'Horace, ecrite de la main du meme Rhendios et sur le premier feuillet de laquelle on lit : Κωνςαντίνου Πατρικίου ' κτήμα καΐ δώρον εκ των του σοφωτάτου κυρίου Θεοδώρου Ρεντίου βιβλίων, 1579 δεκεμβρίου 20.
