CONTRA CELSVM

  1. (02) BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE XV-XVI TOME TROISIEME
  2. 28 [ORIGENIS CONTRA CELSVM LIBRI OCTO.] [Au verm de Vacanl-dernm' feuillet :) Origcnis contra Celsum finis : quem Christophorus persona Romanus : prior sanctai Balbina>. de urbe : latino graiccq5 pcri- tissimus : cti fide c graco traduxit ct emondauit Magister uero Georgins llorolt do Rambcrga Rom* imprcssit. Anno incarna- lionis domini Millesimo quadringτtosimo octogesimo primo : menso Ianuarii : rognante Sixto quarto pontilice maximo : anno eius decimo. In-folio de 2GI feuillets non chiffres, sans signatures ni rιclames. Le volume comprend 32 cahiers ainsi composιs : Cahier 1,10 feuil- lets ; 2 ΰ H, 8 feuillets chacun; 15 ΰ 18, 10 feuillets chacun ; 10 ΰ 31, 8 feuillets chacun ; 32, G feuillets. Caractθres latins, Beau papier. Magnifique impression. Rarissime et recherchι. Le recto du feuillet 1 est blanc, et le verso est occupι parl'ιpξtre que nous reproduisons ci-aprθs : Thcodorus Gazinus Constantinopolila. Xpforo psona S. P. D. Cvm, diebushisec superioribus, animo, ut soleo sœpc, latinos viros versarcm qui grajcc scire aliquid viderentur et gnecos insuper auctorcs qui in latinum verti non mediocri cum laude possent, ipse imprimis oblatus es, quem unumnoui ab ineunte adolescentia sic graecas lifteras imbibisse ct, quod plurimum iuuit, in Gracia ipsa et graeis ox praceptoribus, ut nisi te Ciuom romanum scircm, et propinquos tuos primarios urbis viros sat nossem, dicturus facile sim ex Graecia te oriundum ; nam et ipsa tua graica pronuntiatio Gracum prafert. Quorsum haie? Vidi Chrisostomi sermones non paucos quos e gracis latinos fecisti, et Liuanii meletas nonnullas, veluti maioribus rebus futura preludia. Vidi paulopost apud te Athanasium tuum, cuius traductio ita me oblectauit ut in spem bonam eo ex tempore venerim posse te et Origenem aduersus Celsum traducere : quem librum, quia elegantissimus est, et in fidei xpianœ defensionem conscriptus, iNicolaus pontifex, etsi de 32 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE se erat nouorum operum et gra>corum prœcipue cupientissi- mus, meo hortatu Constantinopolim misit qui ad se cocmptum deferret, dclatumque mox mihi ostendit, dixitque vellc se ei quiduis premii polliceri qui latinum hune facerct. Et sane ipse id opus aggressus essem ac lubens, nisi me tunc alia grauis traductio prœoccupasset. Reslat igilur adhuc liber istc in Pontificis bibliothcca intactus et, ut arbitrer, tibi soruatus, ut ea cum dignitate, quam gra?ce sonat, vcl saltern proxima, latinum facias. Et spero fore pro tua utriusque linguœ singulari peritia ut non minus laudis in hoc conucrtendo promerearis, quam auctor ipse in edendo promeritus sit. At dices non esse ilia nunc exposita premia que Nicolaum pontificem narras proposuisse, nee tales nunc principes qui eius vestigia consec- tentur. Cur ergo tantum laboris insumam? Ncc ipse quidem inficias eo. Quidni ? qui experientia doctus id ausim conlir- mare, nee principes tales nunc esse quales antehac extitere, nee ea laborum virtutumque premia. Sed quis adeo fueril siuc illiberalis siuc ingratissimus prineeps, qui, ubi librum bunc illi traductum dono detuleris, non le muneribus principe dignis et magnis honoribus prosequatur? Aggrederc ergo id opus, et pro eius ut dignitate absoluas continenter incumbe. Age roma- num virum et animo ingenti difficultates omnes peruade. Est quidem hoc, fateor, interpretatu difficile, sed eo plus laudis consequeris quo rem non facilem aggressus videbere. Vale. Immιdiatement aprθs cette lettre, on lit (au f. 2 recto) dans cer- tains exemplaires une ιpξtre dιdicatoire de Christophe Persona au pape Sixte IV, et dans d'autres une ιpξtre du mκme au doge Jean Mocenigo et au sιnat de Venise. On trouve le feuillet qui contient cette derniθre reliι ΰ la fin de l'exemplaire de notre Bibliothθque nationale. La jolie lettre de Thιodore Gaza reproduite ci-dessus nιcessite quelques observations. Et d'abord, elle fut ιcrite assez longtemps avant la publication du livre qui nous occupe, puisque Thιodore Gaza mourut en 1475. Nous y lisons que, sur les conseils de ce savant grec, le pape Nicolas V avail envoyι quelqu'un ΰ Constantinople exprθs pour y rechercher le traitι d'Origθne contre Celse. De la part d'un biblio- phile tel que cet illustre pontife, le t'ait n'a rien qui puisse nous sur- prendre. Un tιmoin digne de foi nous apprend, d'ailleurs, que Nicolas V « multos librarios turn grœcos tuni latinos ad transcri- l'endum el intra et extra urbem annuis mercedibus conduxit ; mul- tos exploratores doctos homines, non per uniuersam Italiam solum, sed usque ad extraneos eliam Germania' ae Britanniœ angulos ad inuestigandum indagandumque transmisit : multos insuper in Grœ- ciani ipsam, et ante el post deplorandain Conslantinopolis eaptiui- tatem, erudilos viros magnis cum salariis ingenlibusque cmendo- ruin et perferondorum clarorum codicum commissionibus desti- nauit ' ». La personne chargιe de faire l'acquisition du traitι d'Origθne, s'en procura un exemplaire, qu'elle rapporta ΰ Nicolas V et que celui-ci montra ΰ Thιodore Gaza. Quoique cette copie ne figure pas dans l'inventaire de la bibliothθque grecque de Nicolas V, dressι par Cosmc de Monlserral2, il n'est cependant guθre possible de ne pas l'identifier avec celle-lΰ mκme que Christophe Persona em- prunta ΰ la Vaticane, en 1477, comme en fait foi l'extrait suivant du Registre de prκts tenu par Barthιlιmy Platina : Ego frτler Placidus accepi nomine prions sancte Balbine :l librum Origenis contra Celsum a dho Plalina ex membranis in rubro, die xxvii ianuarii Mcccclxxmi, ut apparet ex kirografo eius de hoc faciens (sic) fidem ad ipsum d. Platinum. — Restiluit xxi kal. iulii 4. Bibliothθque nationale de Paris : Inv. Rιs. C90. Bibliothθque d'Ingram Bywater (ΰ Londres).
  3. ORIGENIS