50. GREGORII ΝΑΖΑΝΖΕΝΙ THEOLOGIORATIO NES LEGTISSIMAE XVI. [Au term du f. 311.] X aa b$ Ογ d§ ee ΐζ ηθ ii k* 1λ Π)μ nv οξ ρο ςπ rp sq U uu x? νχ ζψ &ω. AA BB Cr DA EE FZ GH ΙΙΘ II KK LA MM SEIZIEME SIECLE.
137
NN 03 PO. Omnes sunt quaterniones, prseter # duernionem.
Veneths in aedibus Aldi, et Andreae soceri mense aprili. m.d.xvi.
Petit in-8° de 8 ff. liminaircs non chiffres, Jont le dernier entierement
blanc, 511 ff. chiffres et 1 f. non chiffre pour l'ancre aldinc, qui figure
aussi sur le titre. Bien que qualifie de duernio dans lc rcgistrc, le eahierX
est, en realite, de 8 ff., commc tous les autrcs caliiers de ce volume.
Livre peu commun. Vendu 12 fr. maroquin bleu, La Valliere; 15 sh.
Butler.
Bibliotheque nationalc de Paris, G 204 Reserve.
AD ILLUSTREM AC PR^ECLARUM VIRUM
D. JOANNEM PINUM, MEDIOLANENSEM TC-LESaNUMQUE SENATOREM,
REGIS INVICTISSIMI GALLIARUM, APUD INCLYTOS VENETOS
LEGATUM, M. MUSURI
IN ORATIONES GREGORII NAZANZENI PRyEFATIO.
Multa sunt, amplissime Pine1, quae benigno rerum aestimatori
facile demonstrant non sine vi decretoque divini numinis evenisse
ut dogma quod pii profitemur ex tam parvis initiis multiplici
propagine creveritet jam in omnes se partes diffundens et erigens
terrarum orbem complectatur. Quis enim humano consilio fac-
tum arbitretur quod duodecim simplicissima homines natura,
infimo loco nati, tam littcrarum rudes quam astus et callid'-
tatis nescii, rerum denique omnium inopes et egeni, conceperint
animo vitae hominum innovationem, priscarum legum abroga-
tioncm et, quod fuit difficillimum, antiquae religionis, quae non
inchoata sed jam inveterata populorum omnium praecordiis inse-
derat, commutationem? Plato quidem inter sapientes eloquentissi-
mus et inter eloquentes sapientissimus, nullis illecebris facundiae,
nullis probabilibus argumentis, quorum ipse fontes ac sedes turn
invenerattumcommonstrarat, aDyonisio principe, discipulo vide-
licet magister, impetrarepotuitut in aliqua Sicilise parte excogita-
tam a sc Rempublicam condcrct et educcret in opus. Sed opinione
falsus cxpectationeque destitutus, tantum abfuit a perfectione
\. Jean (In Pius, evequc tie Ricux, repie-onla la France a Vcnisc ilc 1510 ΰ 1518
(style venilicn), ct procura a Krancois Ι"Γ un (fraud nombra de manuserits, qui lircnt par-
tic plus tanl de la bibliotheque de Fontaiueblcau. 138
BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE.
raaximorum operum, quae concupiverat, ut Siculieum, cui navem
adventanti sertis redimitam miserant obviam, pene lapidibus
obruerint, et vix periculo capitis ereptum Polidi Lacedaemonio
veluti contemptissimum mancipium tradiderint vendendum; adeo
non minus irritum quam periculosum est avitis religionum sanc-
tionibus adversari, novos autem ritus instituere, praesertim si
humana sapientia fretus vel ambitionis inanisque gloriae stimulis
incitatus, nullo instinctu dei propellaris; ut Socratem praeteream
qui, epota cicuta, poenas accersiti novi daemonii quod ipse sibi
praesentissimum esse numen aiebat, luisse dictus est. At Christi
vitis, quanquam ab indoctis non agricolis sed piscatoribus plan-
tata, quiatamen illisdeus, cum viviradiccs defigerent, malleolosve
pangerent, aderat et aspirabat, ita convaluit ac prosiluit ut, jam
productissimis palmitibus in omnem mundi plagam exporrcctis,
uberrimo proventu racemorum, innumera millia piorum enu-
triat. Nee vero defuere Lycurgi plurimi vel Domitiani quos furor
ad hujus traduces vitis ferro excidendos compulerit, ac ne Ion-
gum faciam, aliis praetermissis, unum aut alterum commemorabo.
Quis igitur ignorat (ut praepostero temporum utar ordine) quot
captiosis argutiolis, quot fallacibus cavillis, impius Averrois
adversus pios irruerit? Quam ingenti cachinrio credulitatem
eorum deriserit quos ex ignoratione naturalium disputationum
scriptis fidem habuisse putabat nullo syllogismo communitis ?
Sed non impune tulit, nam suo ipsius gladio jugulatus est. Ε
vestigio namque, Deo duce et auspice, nati sunt Tbomas, Scotus,
Albertus, jEgidius, caeterique transalpinae scholae proceres, qui
sacrilegas incestoque ore voces in summum, liberum, omnipo-
tentem cceli regem evibratas acriter vindicarent. Nam validis,
acutis atque e penitissimo philosophiae recessu depromptis ratio-
nibus arcana scita consultaque defensarunt, quae deus ipse vati-
bus ac legatis electis a se nuda veritatis simplicitate dictaverat.
Neque enim severissimum ac tanta judicem autoritate subtiliter
argumentari, sed breviter ac graviter sententiam pronuntiare
decebat. Horum igitur firmis quasi pedamentis et admini'culis
Christi vitiarium ita corroboratum est, ut Arabicarum impetus pro-
cellarum ne pampinorum quidem nobis invexcrit jacturam. Quis
item fando non audivit Arianicos tumultus et turbulcntissimas SE1ZIEME SIE(XE. 139
haereticorum tompcstatcs, qui, tanquam ncfarii lalroncs, unicam
dci soholcm divinitate spoliabaut ct, volut Aloidac pctulantissimi,
coelum consccndcro nitcbantur, ut omnium rcrum architect]
diminucrcnt inajestatem, utquc summum opificem temporum ac
scculorum in ordinem rcdigcrcnt corum quae aliquando non fuis-
scnt. Anna illis Grant compta vcrmiculataquc verba, disserfationes
atticismorum clegantiis concinnae, quas veluti catapultas in
coelum contorquebant. Ncc vcro principis apostatae saevitia cle-
mentior cxtitit, qui furibundus, omni falcatorum ensium et anci-
pitum bipennium gencre, rediviva Cbristi gcrmina succidere pro-
perabat. Nam cum e studiis eloqucntiae gloriam sibi perambitiose
quaercrct, immo vcro loeutionem fucopigmentisque circumlitam,
almae loco dcas, vencrarctur, indigne ferebat aridam ct jejunam
(ut ipse exprobra])at) palestinai supcrstitionis disciplinam conta-
gione per incautum stolidumquc vulgus longc latcquc scrpentc.
priscis autoribus, qui laudalarum artium decus luminibus ora-
tionis illustrasscnt, situm ct squalorem obduccrc, tencbras offun-
dere, incvitabilem dcmum pernicicm intcntarc. Sit enim fas
nobis accrba rctulisse convitia quae tyrannus quidem illc stoma-
chabundus cvomcbat, nostras vcro dctcstantur aurcs, nostraquc
cogitatio rcformidat. At dcus, cui saepc rcbcllcs animos eodem
armorum genere profligare mos est, exsuscitavit Athanasium,
Basilium,Cyrillum, Eusebium, Clirysostomuni, Grcgorium Nazan-
zenum, qui gravitate scntentiarum, pondere vcrborum, omnibus-
que eloqucntiae instrumentis ex pari potcrant cum vctuslis genti-
libus certare, atque ob id cum adversarium praesidiis, quibus ipse
potissimum confidebat, facile dcturbavissent, a calumniis impiae
vcrbositatis, ingenuum coelcstium mystarum scrmoncm, ornate
copioseque tutati sunt. Semcl igitur atque iterum contra dispa-
rem hostcm par pari rclatum est et ars arti succubuit, atque, ut
provcrbio dicitur, cornicum oculi confossi sunt. Nam ut enu-
cleata rccenlium tlieologorum subtilitas, cum naturae secrctariis
et consciis, quos pbilosophos appellant, cominus pedem confe-
rens, vanas opiniones dc sempitcrna coeli vertigine vel imitate in-
tellectus humani labefactavit pectoribusquc hominum ejecit, sic
antiquorum patrum, quos modo nominabam, oratio perclegans,
hostcm cmblemata dictionum piclaequc toctoria linguae jactantcm 140
BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE.
compescuit. Quo sane munere cum alii praeclarc functi sunt, turn
vel maxime Nazanzenus. Is enim ex professo celebribus Athena-
rum oratoribus aemulatur, sive dicendi formam rebus accommo-
datam, sive lectissima vocabula.sive collocationcm corum ac
structuram, sive mirificam figurarum varictatem animadvertas.
His enim omnibus, veluti runcinis et asciis, veteris ac novi Testa-
menti librum dedolavit. Multas ille quidem omniquc sapientia
refertas orationes elucubravit. Nos nonnullas eligimus quas nos-
tris auditoribus cnarraremus.
Jampridem enim a me cautum est ut e publica graecarum lit-
terarum officina, cui, libcralitate beneficioquc Vcncti senatus,
tredecim jam annis praesidcmus, prodeant non qui sapientiam
insipientem insolentes ostentent, nee qui ex impictate venditcnt
ingenium (more quorumdam detestabili, qui nc primoribus qui-
dem labris divinos sacrarum litterarum laticcsdelibarc volunt.ut
eruditiores videantur) sed qui non minus ex pia dci vencratione
probari quam a litteratura commendari se cupiant. Quod procul
dubio consequuntur cvolvcndis autoribus, qui, cum rccte scntiant
nee absurde loquantur, simul et saperc docent et diccrc. Sic ut
una opera tam pectus vcris opinionibus imbuatur quam lingua
poliatur. Caeterum orationes Grcgorianae, quas e multis exemi-
mus, preloque multiplicatas Asulano, nobilissimis et ingeniosis-
simis juvenibus nostra? fidei tutelaequc commendatis curavimus
distribuendas, sunt circiter sexdecim. Earum alia? laudatriccs
appellantur, ut quae Basilium et Atbanasium, duo robora, duo
firmamenta succrescentis ecclesiae summis in astra laudibus effc-
runt. Aliae contra sunt castigatriccs, quae sfyli fulmen excandes-
centis in dominatorem apostatam jaculantur. Cujus vitam ab ip-
sis crepundiis ad interitum usque vellicant, cxagitant, sugillant,
infamant. Non desunt pancgyricae, quae vel humano generi reno-
vationem, instaurationeinque gratulantur, vel dominum dcuinquc
nostrum, aut ex immaculato fortunatissimae virginis ulcro pro-
gredientem, aut revivisccntem, ac dc infernis lcgionibus trium-
phantem, aut Jordanis fluminis irrorationi purificae caput admo-
ventem, aut sufflationc spiritus illuminantcm discipulos, eonce-
lebrant. Graviores ac sublimiorcs in Ironic voluminis imprcssor
hortatu nostro collocavit, qiuc dislinclionem unilani el copulain SEIZIEME S1ECLE.
141
in divinis disfinclam conlemplanlur, divinmqne prolis nomcncla-
turas dinuraerant, turn tlivini stains dignitatem exlollunl. ficui-
lorcm prasteron ncquc nalnra, neqnc imperio, ncquc viribus, vcl
soboli vcl slalui pncslarc.(quod Ariani dcpravatac mentis errore
diclilahanl) leslantur. Inter lias prima? proximam cquidem Ic-
gcndo saliari non possum, (aula in ea est rerum scitu pnlcberri-
marura, ad quas sludiosi cognosccndas invitaulur, varielas. Quo-
tics cam pwc manibus habeo, non me bcrcle oralioncm absolu-
lissimam leelilare, sed prali planiliem versicoloribus lloribus
vcrnnnleni aspiccrc vidcor. Principio ilia me eerncndi divini vul-
lus in spcm maximam adduccns, in Verlice montis Sinaitici sis-
tit alacri pcdcjugn snpcrantcm; dcindc praslringcnte meos ocu-
los iiiaeeessa» lucis f'ulgcnlissimo splendorccommonctet bortatur
ut imiler sidcrum speculatorcs, qui solis jubar inspccturi, non
firma, nee minime connivenii oblulus acic contra disci jubar
stare audent, ritn generosaruin aquilarum, sed in pelvi tremulis
aquis redundanti, radiisque solaribusexposila, pbocbcai lampadis
imagincm c refracla luminis altcrnafionc conformalam aspiciunt;
nam divinac substance penitissimam ct intimam scicntiam, ipsi
trinitali duntaxat innotcsccre, imbccilli vero mortalitati satis
esse si considerandis iis, qua? producla sunt, providentiam, boni-
tatcm, aUcrnitatcm Crcatoris admiretur.
Enimvero tibi potissimum banc orationum congeriem nuncu-
patim dedicamus, non co solum quod diserla non elinguibus, sa-
crosancla non profanis debenlur, sed quod ea, quibus cbristiana
rcligio stabilitur, Injure ctmcrilovindicarc tibi potes; cum Regis,
qui cbrisliaiiissimus et est ct babelur, sis fidissimus orator, in
eaquc civilatc legatum agas, qua) christian] ritus obscrvationc,
annivcrsariarum sanctimoniarum celebritatc. frequcntalione ba-
silicarum auguslissimarum, quales in medio fundata; mari pas-
sim, opulcntisquc dotatffi redditibus occurrunt, caitcris antcccllit;
qiue, pro tulandis Christi vcxillis ct iiisignibus, pro defendendis
ab iinmanilatc Turcarum sanctissimis dclubris ac templis, san-
guine suo per Ionium ct iEgamm pclagus effuso, fluctus ac littora
same crucntavit, sic ut bancinclytam patriam semper antcmuralc
quoddam ct singulare christianai Rcipublicse prasidium constel
cxtilissc. Ilucacccdit quod Gregorius, quo nemo, unquam vcl tanta H2
BIBLIOGRAPHIE IIELLENIQUE.
pccuniaB despicientia fuit, vel pacem ardentius dilcxit, optabat
sibi dari te potissimum assertorem ac patronum; cui manus inno-
ccntissimae,cui datum est ingenium ab omnibus avaritiae sordibus
abhorrens. Fuit ncscioquis, multis abbincannis, cui legali partes
in hac urbc pcragcnti, nee parum invidiae conflavit, nee cluibilcm
infamiae lubeculam inspcrsit quod cxoratorcdcgcncrabat in prag-
maticum ct privatorum negotiorum advocaturn; quod, munusculis
allectatus, magistratibus Venetis animadvcrtcntibus in latroncsct
sontes, importunus intcrveniens, justitiae sccurim retundebat;
quod denique serenissimum Principem ct colleges in gratiam
hujus vel illius quotidiana flagitatione vcxabat; scd illius quidem
avaritiam mors immatura scdavit.
Tu vero mei Lascaris ct aliorum praeclarorum ct inculpabilium
heroum, qui te praecesscrunt, vestigiis insistens, rcgii ncgotii sa-
tagis; conservandoque foederi, quod hujus Rcipublicae viscera regi
tuo perpetua vinculi ncccssitudinc conjunxit, invigilans, de pri-
vatis causis, privatisque tricbis securus cs ct otiosus; qua? res
tibi nostra? civitatis optimatcs devinctissimos reddit. Cave enim
putes legatione quemquam apud Venetos defunctum, in quo ma·
gis quam in te prudentiam, probitalem, dcxtcritatcm, mansuctu-
dinem, innocentiain, maximum rcrum usum rarissimis littcra-
rum ornamentis adjunctum, univcrsus patriciorum ordo vel sus-
pcxerit vel amarit. Quam vero paci Christianorum officiare vel
inde liquido patet quod nihil aliud summis votis cxposcis quam
ut Christiana? pbalangcs, qua; intcstino hello dcbaccliantur, ct
hinc cquitatu Gallorum acVenetorum cataphracto, illinc Germa-
norumctllclvctiorumpcditatu ferocicntes, Abdua fluminc scqucs-
tro castramctantur jamjam ponte supcrposito conflicturac, mu-
tuaquc caede Christiana; militia; columcn cversura;, offonsarum
acerbitate deposita.coeantsocictatcm, sanctissimique Pastoris au-
toritate conciliati, telorum cuspides ac mucrones adversus com-
muncm christiani nominis et sanguinis hostcm convertant.
Quid quod graecam litteraturam sic pleno haustu imbibis, sic
salubri sitim ingurgitatione pellis, ut jam occupatio transferendi
non mediocrcm tibi pariat voluptatcm. Si igitur munus hoc Iati-
nitatc donandi graBcos autorcs, ab umbraculis domestica; cxerci-
tationis ad solem et pnlverem cderc, nee magnis piaeludcre, s6d magna pertractare tibi collibcbit, quisnam alius liber auspicatius Iralafionis initium tuis lucubrationibus prabebit? Nam, ut ab Jove vetcrcs ordiebantur, sic nos a Deo Optimo Maximo, trino ct uno, qucm boc volumcn pradicat, principium deduccre par est. Qua igitnr vei liilaritatc frontis vcl vultus lsetitia mc quotidic, cum te revcrentcr adco, soles exciperc, Grcgorianos ctiam amplcctcre sermoncs. Quod si feccris, mane ctiam te liben- tcr intervisam; sin minus, nc vesperi quidem, ncc nobis deerit ignavise prsetextum : excusabimus tergeminse scala) crectissimam proceritatem, cujus per gradus fere sexecntos ad tuas aides am- plissimas quidem illas et apricissimas, sed stellis fixis vicinas, ascenditur. Vale. JUILLET 1510
