- (01) BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE XV-XVI TOME PREMIER
- 5. [OMHPOΥ ΤΑ ΣΩΖΟΜΕΝΑ.] [Au v* du dernier f. du second volume.] Ή τοϋ όμηρου ποίησϊς άπασα έντυπωθεϊσα πέρας εϊλη-||φεν ήδη συν θεώ έν φλωρεντία, άναλώ- μασϊ μέν, των εύ- || γενών και αγαθών ανδρών, καΐ περί λόγους ελληνικούς σπου-|| δαίων βερνάρδου και νηρίου τανάιδος τοϋ νεριλίου φλω- ||ρεντίνοιν. πόνω δέ. καΐ δεζϊότητϊ δημητρίου μεδϊολα- ||νέως κρητός, τών λογίων ανδρών χάριν και λόγων έλληνϊ-||κών έφιε- μένων, Ιτει τώ άπό της χριστού γεννήσεως χιλιο-1| στώ τετρακο- σιοστώ όγδοηχοστώ όγδόω μηνός δεκεμβρίου || ένατη. Deux volumes in-folio. Au commencement du premier volume, ou quel- quefois a la fin du second, on trouvc tine partie separec de 42 IT., signes A-E, diviscs en 5 cahicrs de 8 IT. chacun, sauf Ic cinquieme qui en a 10 (dont 1c 9" blanc au verso et le lOenlierement blanc), et eon tenant l'epitre latine de Bernard Ncrli a Pierre de Hcdicis (ler f. r°), la preface grecque apostolorum Petri et Pauli; anno 1497, turn in paschali solemnitate, turn in tliebus 28 augiisti et 23 dccembris; 'demum anno 1498, in festo sanctorum apostolorum Petri et Pauli. Hapc omnia dcprompta traduntur ex ecclcsiasticis diariis Joannis Burchardi, Argen- tinensis episcopi, Hortani et Civitatis Castellanfe, capelise pontificix casrcmoniarum magistri, et ex aliis diariis, Tom. V, VI, VII et VIII Collect ionis. quam ex Vaticanis codicibus exscribi fecit Onuphrius Panvinius, quamquc Joanni Jacobo Comili Furlier, seu Fukari, misit in duodecim tomes digestam atque in Electoral! Boiariae bibliotheca nunc temporis asservatam (Cornelius, Crela Sacra, t. II, p. 454). » 1. « Arcadia... nunc scmidiruta, cui pnecrat Georgius Alexander supra memoratus, qui paucis ante annis Roma; profilebatur (Raphael Volateirahds, (jmimrntariorum urbatto- rum libri XXXVIII (Bale, 1544, in-folio), liv. IX. f. 110 verso). » — Plus loin, le menus auteur ajoutc : c ...Sophianum vero, qui Rome praecipicbat, simul el Georgium Alcxan- drum, pncsulem Cretensem, qui nuper etiam in Urbc docuit, inter prsccptores ponam grascse discipline, quanquam lalinam parum atligerint nee cum supradictis (il a parle precedemment de Bcssarion, de Plelhon, d'Argyropoulos, etc.) vel in patria lingua confe- rendi, moribus alioquin humanissimis, vileque probitate, que una maxima est laus, forte supcriorcs (Id., ibid., liv. XXI, fol. 246 recto), a 2. Leltrc dc Georges Gregoropoulos, a la fin du I. II* de cctte Bibliographic. de Demetrius Chalcondyle (1" f. V* et 2· f. r° et V°), 'Ηροδότου 'Αλικαρνα- σσός ίξήγησις περί τ5)ς τοΟ 'Ομήρου γενέσιος χαί βιότης (ff. AIII Ct SU1V.), Πλου- τάρχου εις τόν βίον τοΟ 'Ομήρου (ff. BI et SU1V.), Ilepi Όμηρου λόγος νγ' Δίωνος τοο Χρυσοστόμου (7» f. ν° du cahier Ε et ff. suiv.). Vient ensuilc Vlliade occupant 208 ff. non cliiffres, partages en 26 cahiers de 8 ff. chacun, signes A-Z, ET (pour &), 3, et ή. Le second volume, comprenant VOdyssee, la Batrachomyomachie et lesHymnes, se compose de 189 ff. non cliiffres,. signes AA-ZZ et ETET (pour &&), et divises en 24 cahiers de 8 ff. chacun, sauf le dernier, qui if en a que 5 seulement. On a laisse en blanc la place des lettres initiates pour que 1'enlumincur put les y peindre. 59 lignes a la page pleine. Cettc premiere et magnifiquc edition des poemes d'Homere .'lit imprimee aux frais des deux freres Nerli, d'apres la copie preparee par Demetrius Chalcondyle, et par l'indusliie de Demetrius Damilas. Le mot δεξιότης employe, dans la souscription rcprodiiite ci-dessus, pour qualifier la nature de la cooperation de Damilas designe clairemenl que VHomere a ete iroprime par lui, < tandis que l'exprcssion dont il se sert lui-meme dans la Grammairede Lascaris : « J'ai eu de la peine a trouver le moyen « de pouvoir imprimer des livrcs grecs, » doit s'appliquer plus particu- lierement a la gravure ct a la fonte des caracteres, puisque ce livre a ete imp rime par Paravisini. Mais, au surplus, les caracteres, de part et d'autrc, sont identiques, sauf quelques modifications apporlees dans ccr- taines lettres et dans la fonte des caracteres de VHomtre. C'est pourquoi on s'expliqucrait difficilement comment les caracteres employes par Paravisini, a Milan; se retrouvent a Florence, si ce meme Demetrius n'en eut pas ete le posscsseur. \jes ameliorations de detail qu'on reconnait dans certaines parlies des caracteres du has de cassc, entre autrcs la substitution de la lettre ξ, ct surtout dans l'enscmble de la fonte oil les lettres sont moins scrrees d'approche, ce qui donnc a VHomere de Florence une veri- table superiorite sur I'impression milanaisc, me semblcnt prouver que les poincons primitifs et les matrices appartcnaient non a Paravisini, mais a Demetrius le Cretois, et que cefui-ci, ayant acquis plus d'experience dans son art, fit ces ameliorations ct executa la fonte des caracteres de VHomere avec une plus grande habilete*. » Les excmplaires de ce livre complets et bien conserves sont excessjvement rares dans notre pays. Cependant, il s'en trouve un certain nombre en Eu- rope ; I'Angleterre en possedait a elle seule plus de quarante, il y a quelques annees. Vend. 451 fr. La Valliere; 592 fr. velin, F. Didot; 1122 fr. bel exemplaire, Larcher (rcvendu 52 liv. 10 sh. Hibberl); 600 fr. Bosquillon; 44 liv. 2 sh. Drury; 45 liv. 5 sh. Sykes (revendu 49 liv. Hanrott); i. A. Fibmir-Didot, Aide Maniur et VHdUnisme ά Venue, pp. 42-43. 271 florins, Heerman; 18 liv. 5 sh. tres rogne, Heber; 1042 ir. Boutour- lin. Le bcl exemplaire achete par Yemeniz 1500 fr., en 1855, a etc paye 2420 fr. ;i la vente de ce bibliophile. En 1874, Adolphe Labitte vendait 260 fr. un exemplaire incomplet des deux A*, liminaires et, de plus, lache et fort sale. Vendu 2550 fr. A. F.-Didot (en 1878); 4100 fr. Renard (en 1881). Marque 105 liv. dans le General Catalogue de Quaritch (Londres, 1874), n° 12556, ainsi decrit : A very large copy, measuring 13 '/4 by 9'/» inches, quite perfect, with finely illuminated capitals, in several of which the owner's arms are painted, the margins and fly-leaves covered with valuable ms. notes {chiefly in greek), by Vincent Francis Jaune of Basle, old red morocco. L'exemplaire non rogne, qui avait ete achete 3601 fr. chez de Cotte pour Gaillard, a passe, apres la mort de ce dernier, dans riotre Bibliotheque nationale, oil il est cote: Υ159 Reserve. >( II y remplace, dit Brunet, l'exemplaire sur velin, que nos victoires nous avaient procure et que, par suite de revers, nous avons ete contraints de rendre, en 1815, a la bibliotheque Saint-Marc de Venise. » BERNARDUS NERLIUS PETRO MEDICO, LAURENTH F1LIO, S. Cum doctissimorum hominum et horum gravissimorum sen- tentia , grsecas litteras non solum latinis. plurimum ornamenti aiferre, sed etiam pernecessarias esse animadvertcrem, omni stu- dio ac labore ad luce studia percipienda me converti. Sed cum viderem nonnullos litterarum graecarum studiosos ob inopiam librorum magno affici incommodo, quod et ipse una cum illis experiebar, opera? pretium me facturum existimavi, si eadem ratione turn horum turn meae incommoditati occurrerem, qua latinas litteras discentibus jampridem consultum esse videbam. Itaque ut et de graecis litteris bene mererer et earum studiosis aliquo modo prodessem, utque alii copia librorum allec'i ad haec studia mag is incitarentur, decrevi graecum aliquem auctorem, qui et apud eos nobilissimus esset et nobis discentibus perutilis foret, imprimendum suscipere. Quod, etsi arduum et perdifOcile videbatur, tamen cum ea quae ad hoc opus conficiundum neces- saria erant in hac nostra civitate concurrerent, ejusmodi occa- sioncm minime praetermittendam putavi. Nam ut omittam Nerii fratris liberalitatem et Joannis Accaioli auxilium, Demetriiquc Cretensis dexteritatem, id imprimis mihi opportunum fuit maxi- meque optatum, quod ad hanc rem Demetrium Chalcondylem Atheniensem nactus eram, virum profecto tempestate nostra doc- tissimum, praeceptoremque meum, a quo hujusmodi opus accu- ratissime recognosci posset. Perdifficile enim mihi videbatur sine eniditissimo viro id operis castigatissimum emendatissimumque fieri posse. Itaque, ex illius consilio, Homerum, ut vetustate primum, ita etiam divino quodam ingenio summum poetam ac litterarum fontem elegi; qui quidem ob incuriam atque negligentiam libra- riorum ita sui dissimilis videbatur ut, in nullo fere codice, quam- vis perveteri, integer agnosceretur. Quamobrem eruditissimi sane viri opera, qualem Demetrium nactus est, summopere indigebat, qui, et amore quo me non mediocri prosequitur et communis utilitatis gratia maxime adductus, ipsa Homeri opera singulari diligentia summoque studio, cum Eustathii commentariis confe- rens, examinavit atque emendavit, cujus quidem viri diligen- tiam, aut nihil arbitror praeteriisse, aut si qua praeteriisse vide- buntur, ea certe vel dubia quaedam sunt, vel ejusmodi ut ea, in tali tantoque opere, Justus aequusque rerum aestimator non ma- gnifaciat. Ad haec non solum Homeri opera quaecunque repe- riuntur, quaeque ejus fenmtur, imprimenda curavi, verum etiam his adjeci Herodotum, Plutarchum atque Dionem, qui et poetae vitam litteris diligentissime mandaverunt et sensus utriusque divini operis, mirumque ordinem ac doctrinam omnium rerum cognitione plenam, ita gravi judicio subtilique acumine discus- serunt atque examinarunt ut studiosos et utilitatis plurimum ex eorum lectione consequuturos, et poetam altius perfectiusque intellecturos minime dubitem. Quae omnia cum jam ad optatam metam perducta sint, multoque felicius quam ab initio existi- maram , annuente Deo, successerint, constitui, Petre Medices, ut haec omnia nomine tuo impressa ederentur, quern a pueritia graecis institutum litteris cognovi, videoque in Homeri praesertim lectione quotidie versari. Quod si tibi gratum jocundumque esse intellexero, vel hac una re cumulatissime mihi putavero satisfactum. Vale. Florentiae, idibus januariis m.cccc.lxxxvhi. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ο ΧΑΛΚΟΝΔΥΛΗΣ ΤΟΙΣ ΕΝΤΕΥΞΟΜΕΝΟΙΣ ΕΥ ΠΡΑΤΤΕΙΝ. Μάλιστα [Λεν τιμάν τε και άγασθαι προσήκει τους την τε άλλην περί λόγους παιοείαν και δη καί φιλοσοφίαν εύρόντας και τούτοις πλείστην είδέναι χάριν, ό'τι την άληθη και όρθην όδόν τοϋ ζην όντως ώς άνθρώ- πω προσήκει, και δι'ηςεζεστιν ήμΐν της ευδαιμονίας τυγχάνειν, άγχι- νοία τε καϊ οίον όρμίί τινι θείοε κατέδειξαν ήμιν. Έπαινεΐν μέντοι άξι- ον και τους έπινοήσαντάς τι των χρησίμων, ού μόνον ό'τι την φύσιν διενεγκόντες οΰκ εις ραθυμίαν έτράποντο, οΰδ'άργώς οΰτωσί και είκη ζην προείλοντο* άλλ' δτι τον τε βίον ημών πολλοίς καϊ καλοΐς τυγχά- νουσι κεκοσμηκότες- τους τε άλλους των φιλότιμων και προς τα καλά πεφυκότων έπί το δραν τι τών προΰργου και λόγου αξίων δια της παρ' εαυτών επιμελείας τε και- σπουδής οΰχ ηκιστα διανιστάντες. Καλόν μ»ν ούν έργον ποιοΰντες φαίνονται καί ol ιδίας ένεκα ωφελείας περί τα τοιαύτα σπουδάζοντες* όσοι γε μην καί του κοινού ουδέν ήττον προνοοΰντες έφευρίσκειν άεί τι σπεύδουσιν αγαθόν, τοσούτον εμοιγε δο/οΰσι διαφέρειν, όσον οί μεν το καθ' εαυτούς μόνον σκοποΰντες τοι- ούτον τι τυγχάνουσιν έξευρηκότες. Ούτοι δε προς τϊ) τοϋ καλοϋ Ιφευ- ρέσει καί τρόπον χρηστότητος καί φιλανθρωπίας ενδείκνυνται* εφ οίς καί Ιν ευεργέτου μοίρα τάττεσθαι δίκαιοι αν ειεν. Έπεί δε είίρηται μεν πάλαι κοινόν αγαθόν τοις φιλολόγοις τε καί σπουδαίοις είς εΰπορίαν βιβλίων λατινικών, λέγω δε την τούτων έντυπωσιν, έποθεΐτο δε τοΰτ' αυτό καν τοις έλληνικοΐς βιβλίοις, ουδείς δε έτόλμα μέχρι καί νυν εαυτόν ές τούτο καθεΐναι,ότι καί λόγου άξιον, δεδιώς, οίμαι, την του πράγματος δυσχέρειαν, τών τίνες έκ της περι- φανούς πόλεως Φλωρεντίας ευ πεφυκότων νέοι, καλοί τε κάγαθοί, φιλο- μαθείς τε καί φιλέλληνες, δύο μεν άδελφώ Βερνάρδος καί Νέρις τώ Νη- ριλίω, τρίτος δε συν τούτοις. εταίρος αύτοΐν Ιωάννης b Ακκίολος, οΰκ οίδ'όπως έπιπνοία τινί άνεφάνησαν εύ μάλα πρόθυμοι ές τόδε τό έργον. Συμβουλευσάμενοι δε κάμοί περί τούτου, καί συναινοϋντά με καί συν- επισπεύδοντα προς τούργον εΰρόντες,πρός δε καί την παρ' έμοϋ βοηθειαν έπαγγελλόμενον, έ'τι καί μάλλον ώρμησαν έγχειρησαι τω πράγματι, Ik BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE. μηδέν ύπερθέμενοι. Και δήτα σύσπασαν την Όμηρου ποίησιν, Ίλιάδα τε χαί Όδύσσειαν, ετι τε Βατραχομυομαχίαν και τους ώς Όμηρου φερομένους ύμνους· προς δε τούτοις και τών συγγραφέων τους μη μόνον τόν βίον αύτοϋ συγγεγραφότας, άλλα και μεθ' όσης υπεροχής και κάλλους χαί τέχνης τά έαυτοΰ ποιήματα συνέθετο παραστησαντας· ταϋτα δη πάντα εν μι2 βίβλω δι' έντυπώσεως περιλαβεΐν έγνωκότες, έπιμελεία τε πάση ων έδει προς ταϋτα και τύχη χρησάμενοι αγαθή χαλόν τε και τέλειον πάντη το έργον απετέλεσαν, της δυνατής και παρ' ημών διορθώσεως τετυχηχός. Σφόδρα γαρ ήμΐν πλειόνων ένεκα διά σπουδής έγένετο, εφ' δσον οΐόντε ην διορθώσασθαι τάτε Όμηρου ποιή- ματα προσχρησαμένους καΐ τοις τοϋ Ευσταθίου ύπομνήμασι και τά των συγγραφέων περί αΰτοΰ πεποιημένα. Ει δε τι και διέφυγεν ημάς έν το- σαύτη πραγματει^, συγγνώμης αν υπό των ευγνωμόνως κρίνειν εθε- λοντών δικαίως άζιοϊτο' χαί μάλιστα εφ' οίς ή οΰδαμοϋ ή έν κομιδή ολίγοις, ούτε ή των λεγομένων έννοια, ούτε μην ή ακολουθία έλλέλει- πται. Άλλ* είπερ άρα εν γε όρθογραφίικ εστίν ου καΐ τη τοϋ μέτρου απαρτίσει εΐη άν τι τυχόν ελλιπές, τό μεν υπό των τά γράμματα συντιθέντων, τό δε τι και ύφ' ημών παροφθέν, δει μέντοι μη άγνοεΐν ώς έν τε τή Βατραχομυομαχία και τοις ΰμνοις ένιαχοϋ διά την των αντι- γράφων διαφθοράν, ούτεδτών έπων ειρμός ούτε μην τό της διανοίας υγιές απαρτίζεται, παραπλησίως δέκάντω Δίωνος συγγράμματί" οΰ μην άλλα τά τε της Βατραχομυομαχίας κο · των "Τμνων ολόκληρα γε τυγχά- νοντα, ου φαύλως άν ίσως είχε διεφθαρμένα δέ ΰπό τοϋ τοσούτου χρόνου καΐ της περί ταϋτα των λογίων αμελείας, ουκ άν πολλήν την ζημίαν έπιφέροιεν τοις φιλομαθέσι. Τά δέ ύφ^ήμών παροφθέντα καν ό βραχέα πεπαιδευμένος έν τούτοις οΰ χαλεπώς συνίδοι. ΐμϊν μέν ουν χαί τοϊς ένθυμηθεΐσι τοιοΰτον έργον ε'ις τέλος άγαγεϊν ές τοσοΰτον έσπούδασται, χαί πάνυ ώφελίμως οϊμαι τοΤς περί λόγους σπουδαίοις των νέων. Όπου γάρ ή των βιβλίων σπάνις ου μόνον τους έφιεμένους ελληνικών γεύσασθαι λόγων, άλλα και τους ήδη τούτων ήμμενους απέτρεπε τε και διέσπα, ώς οΰκ ενόν ούτε ρχδίως μαθεΤν, ούτε μαθόντας έν μνήμη κατέχειν μη ιδίων εΰπο- ροϋντας βιβλίων, ήπου νϋν γε ή τοσούτου τε καΐ τοιούτου ποιητοϋ σύμπασα πραγματεία εΰπόριστος γενομένη, ου σμικρόν έρωτα προς την ελληνικών παιδείαν τοις φιλολόγοις είκότω; αν έμποιοΐ· ουδέ γε την τυχοΰσαν ώφέλειαν παρέχοιτ' αν τοΐ; πάντα τα Όμήρω συντεταγμένα ακριβώς συνιεϊσιν, δν ώσπερ πηγήν τίνα της ελληνικής διαλέκτου, τοϋ τε ανθρωπίνου βίου παράδειγμα καί οίον φωστήρα τών άλλων ποιη- τών ελλήνων τε και λατίνων, της τε άλλης περί λόγους παιδείας ηγε- μόνα γενέσθαι, υπό πάντων σχεδόν ώμολόγηται τών τά εκείνου ήκρι- βωκότων. Την δέ τοσαύτην άφΟονίαν τοϋ ποιητοϋ γενομένην δια της τών νέων ών εφην φιλοκαλία;, οΰχ δπω; οΐμαι κεχαρισμένην εσεσθαι τοΐ; λόγων καλών και γενναίων έφιεμένοις, άλλα καΐ αυτόν δήπου τόν "Ομηρον και τους τά τούτου τοΐ; εαυτών συγγράμμασι σεμνύναντας, εϊ τι; αϊσθησις εϊη τοΐ; τετελευτηκόσι τών τήδε οΰ σμικρά αν εύφρανεΐν εϊ γε δ μάλιστα αυτοί έβούλοντο, κοινά τε δηλαδή και ώς πλείστοι; επω- φελή τά εαυτών ποιήματα είναι, τοϋτο καί δη διά της τοιαύτης γεγέ- νηται αφθονίας, ης οί μεθ' ηδονής άπολαύειν προαιρούμενοι κάντεϋθεν ήδη και άλλα προσκτήσασθαι βιβλία γλιχόμενοι αυτού; τε τους ύπάρ- ζαντα; εϊ; τό χαρίζεσθαι παραπλήσι' άττα προθυμότερου; άποδείζουσι, και άλλου; επί τά όμοια τή σφών αυτών περί λόγου; σπουδή τε και προθυμία διεγείραντε;, πολλών καί καλών βιβλίων και τούτων ευπο- ρίστων δυνατοί αν εϊεν ούτω τυγχάνειν. [1400]
- OMHPOΥ
