Εγχειρίδιον κατά Ιωάννου του Καρυοφύλλη.

  1. (06) BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE XVII TOME TROISIEME
  2. 661 [Δοσιθέου, πατριάρχου Ιεροσολύμων, Έγχειρίδιον κατά Ιωάννου του Καρυοφύλλη.] Au recto de l'avant-dernier feuillet, on lit, ainsi disposee, la souscription ci-dessous : Έτυπώθη παρά Δημητρίου παδοΟραι. έν Γιασίω Μολδοβλαχίας κατά Μήνα Ίουνιον. 1694 : Nota bene. Cet ouvrage du patriarche Dosithee est- d'une rarete extreme. Je n'en connais que deux exemplaires, celui de la biblio- theque Mazarine et le mien, l'un et l'autre depourvus de titre. Georges Zaviras, qui avait eu ce livre sous les yeux (Voir son ANNEE 1694 31 Theatre hellenique, p. 361) le mentionne de la facon suivante (Ibidem, p. 269), dans l'article qu'il a consacre a Dosithee : Εγχειρίδιον κατά 'Ιωάννου του Καρυοφυλλου έτυπώθη παρά Δημη- τρίου τοΟ Παδοϋρα (sic) έν Γιασίω τής Μολδαυίας κατά μήνα ίούνιον 1694. εις ή. L'exemplaire de la bibliotheque Mazarine a d'abord appartenu a Eusebe Renaudot, qui le legua, en 1720, a l'abbaye de Saint- Gerrnain-des-Pres, dont il porte le timbre sur la premiere page. Mon exemplaire est identique au precedent, sauf qu'il est incomplet des pages 23 a 26. On peut se demander pour cet ouvrage, comme nous l'avons fait pour Γ Office des saints Serge et Bacchus, egiilement imprime a Jassi (Voir cette Bibliographie, t. II, p. 425, n° 594), si jamais il a pos- sede un titre. Quoi qu'il en soit, le volume, tel que nous le connais- sons, est un In-8° de 108 pages et deux feuillets non chiffres, dont le penul- tieme, blanc au verso, porte au recto la souscription ci-dessus reproduite et le dernier est entierement blanc. Ce dernier feuillet, qui complete le cahier signe V, manque dans l'exemplaire de la bibliotheque Mazarine. Le premier cahier est signe A; le deuxieme, B·; le troisieme, Γ ; le quatrieme, Δ; le cinquieme, E; le sixieme, Z; le septieme, V. LHntitule de la premiere page est ainsi concu : Δοσίθεος a Πατριάρχης Ιεροσολύ- μων τοΐς έντευξομένοις ορθοδό- ξο'.ς έν Κυρίω χαίρειν. On lit dans cette sorte d'avertissement (pages 2-3) : Συνέβη... και τις κοσμικός ΰποκριθείς να είναι ΐερεΰς έλειτοΰργει και έκαμνε και τα ά'λλα μυστήρια εις Βουλγαρίαν' μετανοήσας δε ύστερον έξωμολογήΟη. 'Ερώτησε δέ a μητροπολίτης Άδριανουπόλεως Ίωάννην Καρυοφΰλλην τον λογοθέτην, τάχα ώς σοφον και όρθόδοξον διδάσκαλον, αν δύνεται νά κάμη μυστήρια ό ανίερος. Ό δέ, αποκριθείς κατά τήν Υνωμ,ην του Καλβίνου, ειπεν οτι δύναται' επειδή και οχι ή ίερωσύνη, αλλ ή πίστις των χριστιανών και μόνη eivat όπου κάμνει τα μυστήρια, ιτα, οια να απατηση τον αρχιερέα τάχα ως μή οντά σοφωτατον, οεν 32 . BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE άπεκρίθη εις το ερώτημα, άλλα ανακάτωσε τον άνιερόν χριστιανόν μέ τον ιερέα τον άνάξιον, και μέ τον ιερέα τον.άμαρτωλον, και μέ τον ίερέα τον αίρετικον, δια να έχη νά παίρνεται το ενα όνομα δια ά"λλο, και έ'τζι μέ τήν σύγχυσιν τών ονομάτων να προξενή άπάτην ώς σοφιστής. Και, αν καλά και τα λόγια τοϋ μονώτατα τον δείχνουν καλβινοφρονοϋντα εις τους όπωσοϋν ειδήμονας τών εκκλησιαστικών δογμάτων, άλλα δια τους λίαν αμαθείς ύπεστρώσαμεν έν ολίγοις τινά προς φανέρωσιν τής αίρέ- σεώς του. Dosithee reproduit ensuite, en le divisant en huit paragraphes, l'opuscule de Jean Caryophyllis, et accompagne chacun d'eux de sa refutation. Le tout se termine par un Epilogue (p. 62) suivi (p. 63) d'une "Εκθεσις άναθεμαστισμών κατά τών αιρέσεων Ιωάννου τοϋ Καρυο- φύλλη. A la page 69 commence un autre opuscule de Dosithee : Περ'ι τής ά'κρας βλασφημίας του αΰτοΰ 'Ιωάννου κα- ρυοφύλλη ην έποίησεν ιδίως εις το άγιώτατον μυστήρων τής θείας εύχαριστείας, και του προς αύτον γενομένου ελέγχου παρά τής εκκλησίας. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ, Α : Περί του γένους και τής πατρίδος και τής αρχής τής βλασφημίας αΰτοΰ. 'Επειδή ο παρών 'Ιωάννης συνέγραψε και κατά τοϋ άγιωτάτου τούτου μυστηρίου Σχεδιάριόν τι εις τοϋ οποίου το προοίμιον λέγει τον εαυτόν του Ίωάννην Βυζάντιον, ήμεϊς μέλλοντες ειπείν περ'ι τοΰ Σχεδιαρίου, λέγομεν πρώτον περ'ι τοϋ γένους τοϋ συγγραφέως, δια να μή άτιμά- ζωνται οί ορθόδοξοι Βυζάντιοι. Κώμη τις κείται έν τή επαρχία τών Δέρκων, καλείται δέ Καρυαΐς, οικείται δέ άπό τε 'Ρωμαίων κα'ι 'Αθίγ- γανων..... (page 70 :) 'Από τής κώμης ταύτης ήτον ο παρών 'Ιωάν- νης, συνάφειαν έχων ώς πενέστατος μετά τών 'Αθίγγανων και ίσως άπό τίνα ιδιότητα μανιχαϊκήν έβλασφήμησεν άκρως εις το μυστήριον. AKTTEE 1695 33 'Εκλήθη δέ Καρυοφύλλης οϋχ 'ότι είχε το γένος του μέ τοιούτον έπίθε- τον' αλλ' αυτός πλουτήσας ύστερον, πλάσας τοΰτο έφεΰρε, έτυμολο- γήσας από του ονόματος τής ένεγκαμένης αυτόν κώμης.....(Page '* ·) και ό Καρυοφύλλης, μισευσας από τής είρημένης καλυβοκώμης, έπήγεν εις Κωνσταντινούπολη, ώς δια να μάθη χρυσοχός" άλλα χρήματα μετά την τέχνην και μαθητής Θεοφίλου του Κορυδαλέως. Και γενόμενος ίκανώς εγκρατής τινών επιστημών έχρημάτισε σκάνδαλον και πειρασμός εις τήν του .Οεοΰ έκκλησίαν. Συνέγραψε γάρ το Σχεδιάριον όπου είπομεν ανωτέρω, εις του όποιου το προοίμιον επιγράφεται 'Ιωάννης Βυζάντιος, και λέγει πώς το έγραψε προτροπή του διδασκάλου αϋτοΰ Κορυδαλέως. Περιέκρυβε δέ αυτό, και μόνοις έδειχνεν άπλοΐς τισ'ιν ή και άπολλυ- μένοις πολλά κρυφίως..... Μαθών δε παρά τίνων τό γενόμενον ό τηνι- καΰτα άγιώτατος οικουμενικός πατριάρχης κυρ Παρθένιος ό γέρων έφερε τον Καρυοφύλλην έμπροσθεν αϋτοΰ και τον ήλεγξεν' και δή ήβουλήθη και να τον αποκήρυξη έπ' εκκλησίας ώς αίρετικόν. Άλλ' έτυχεν ό πενθερός αύτοΰ να είναι ό τότε μέγας οικονόμος τίμιος και ευλαβής ά'νθρωπος, και δεηθείς του άγιωτάτου (ρ. 72 :) πατριάρχου έσυγχώρησεν αύτω* και μάλιστα διατ'ι αυτός ό ί'διος Καρυοφύλλης ανα- θεμάτισε τό βιβλίον του και τό δόγμα αϋτοΰ... (ρ. 73 :) Και ό Καρυο- φύλλης, άφ' ου αναθεμάτισε τό προειρημένον σχέδιον και τό δόγμα αύτοΰ έκ του μακαρίτου Παρθενίου έν έ'τει αχμέ, παρήλθον ετη μδ', και έσιώπα Οσον εις τό φανερόν" εις τό κρυφόν δέ, κατά τήν συνήθειαν αϋτοΰ, όταν εύρισκε κανένα σκεΰος οργής κατηρτισμένον εις άπώλειαν, έδίδασκε τήν άσέβειάν του. Τό όποιον μανθάνοντες πρώτον ό μακαρίτης διδάσκαλος και πνευματικός Μελέτιος ό Συρίγου και ύστερον ό μακαρί- της Νεκτάριος, αρχιεπίσκοπος 'Ιερουσαλήμ, έ'λεγον έπιμελέστερον και ιδίως έν συνομιλίαις και έν τή εκκλησία διδάσκοντες τήν περί τοΰ μυστηρίου όρθόδοξον γνώμην τής καθολικής εκκλησίας" οϋκ έ'λεγξαν 3' αυτόν φανερώς, επειδή αϋτος ύπουλότητι χρώμενος και τή συνοίκω αϋτοΰ σοφιστία έφαίνετο ευσεβέστατος, άλλα λέγων άντ' άλαλων... ώστε σχεδόν ψευδή ένομίζοντο τοις πολλοίς και αύτοΐς τοις εκκλησιαστικούς εκείνα όπου οι διδάσκαλοι είχαν βέβαια, (ρ. 74 :) Έν έ'τει τώ σωτηρίω BIBLIOQRilPUlB IIBI.LEMQUK m — 3 34 MBLIOGKAPHIE HELLENIQUE αχπθ', ήλθε κάποιος ιερομόναχος σπουδαίος άπό Ιωαννίνων ε!ς Κων- σταντινούπολη, και νομίσας σοφώτατον τον Ιωάννην τοϋτον, ήρωτησεν αυτόν ζητήματα τίνα εκκλησιαστικά. Ό δέ, ποιήσας τήν λύσιν των ζητημάτων, συνέμιξε και έρωταπόκρισιν, έν ή έλεγεν 'ότι έμπόδιον μέγα τν*ς σωτηρίας των χριστιανών έστ'ιν να πρεσβεύη τινάς έν τω μυστηρίω τήν μετουσίωσιν. *Ητον δέ το σχέδιον πάλιν, κατά τήν συνήθειαν τοϋ συγγραφέως, σοφιστικώτατον, ώστε τινές νομίζοντές το εϋλογον το έμε- τέγραψαν. "Οντων δέ ημών έν 'Λδριανουπόλει, έγράψαμεν αύτω νά μή λέγη, μήτε νά συγγραφή τοιαύτα άπάδοντορ;οϋ εκκλησιαστικού δόγματος και διόλου βλάσφημα' ο δέ μάλλον έσκληρύνετο. Μετά ταϋτα άπήλθομεν εις Κωνσταντινούπολη, και ήτον τότε ό καιρός ότε οι περΊ τον Άνα- νίαν Σιναίται δόντες χρήματα πολλά τω άνθυπάτω Κωνσταντινουπόλεως ίνα θανατωσωσιν ήμας αγωνιζόμενους κατά τών καινοτομιών κα'ι τοϋ σχίσματος αυτών, έφύγομεν εις Άδριανούπολιν' ο δέ Καρυοφΰλλης, νομίσας νά ηύρε τον καιρόν (ρ. 75 :) ευκαιρον, συνέγραψε τετράδια τίνα όσον μέν εις τό φανερόν τήν λέξιν μετουσίωσιν άποόάλλοντα, εις δέ τό αληθές αρνούμενα διόλου τό σωτήριον τής εύχαριστείας μυστήριον' κα'ι επειδή ήσαν κα'ι αυτά σοφιστικώς συντεταγμένα κα'ι δοκοϋντα τισ'ιν άπλουστέροις ορθά μετεγράφησαν κα'ι αυτά άπά τίνων τοιούτων. Τινές τών δοσίμων ευγαλαν τήν αί'ρεσίν του εις τό φανερόν, επειδή άρνούμενον τήν μετουσίωσιν τον ήρώτησαν τί λέγει περ'ι του έν τώ μυστηρίω σο'>ματος κα'ι α'ι'ματος τοΰ Χρίστου. Ό δέ άπεκρίνετο ότι έστ'ιν αυτό έκεϊνο τό αληθές του κυρίου σώμα και αίμα, κα'ι πάντα Οσα λέγου- σιν οί ορθόδοξοι περ'ι τοϋ αγιοτάτου μυστηρίου ώμολόγει- κατεφρόνει δέ τη·ς λέξεως μετουσίωσις, μιμούμενος καν τούτοις τόν διδάσκαλον αϋτοϋ Κορυδαλέα, ό'ς εις έπιστολήν όπου εγραψεν προς τον μαθητήν αύτοϋ Εϋγένιον τόν Αΐτωλόν, έλεγε : περ'ι δέ τοϋ μυστηρίου τη·ς εϋχα- ριστείας ϋπόθου μέν άε'ι τά κοινή λεγόμενα, διάστελλε δέ άε'ι ότι πνευμα- τικώς εννοείται- καν τούτω άποσκορακισθήσεται ή θεοστυγής μετουσίωσις. Ερωτηθείς μέντοι παρ' αυτών τί έσθίει ό μεταλαμβάνων πιστοί και δίκαιος, έ'λεγεν ό Καρυοφύλλης Οτι τό αληθές τοϋ κυρίου σώμα κα'ι αίμα. Είτα πάλιν έρωτηθε'ις τί (ρ. 70 :) ί αμαρτωλός έσθίει, ό δέ ANNEE 1694 35 εΐπεν : άρτον λιτόν, ήγουν ψο)μίον πάσης άγιότητος άμέτοχον. Και έτζη έφωράθη πώς είναι από τήν αί'ρεσιν του Βερεγκαρίου και Καλβίνου κα' 'την ϋβριν τών Μανιχαίων... (ρ. 78 :) Και ό Καρυοφύλλης, λέγοντες του οί πιστοί : διατί αρνείσαι το μυστήριον, τοιαύτα λέγων ; άπεκρίνετο : ανάθεμα τον όπου αρνείται το μυστήριον (ένόει δέ μυστήριον όταν τις έσΟίη τα'ι πίνη σώμα Χρίστου και αίμα, αν πιστεύη μέντοι και τοϋτο νοητώς, ταϋτόν ειπείν φαντα- στικώς' οτίΓν οέ μή πιστεύη 3ta τήν άπιστίαν να τρώγη ά'ρτον και οινον λιτον, ήτοι ποταπά ή και βέβηλα). Πάλιν ερωτώντες τον : διατί δεν ομολογείς τήν μεταβολήν του άρτου και του οί'νου εις το αληθές του κυρίου σώμα και αίμα, καθώς οί άγιοι πατέρες (ρ. 79 :) μαρτυροϋσιν ; ό δέ άπεκρίνετο : ανάθεμα τον όπου αρνείται τήν μεταβολήν του άρτου και του οί'νου εις το σώμα και τό αίμα τοϋ κυρίου (ένόει δέ τήν μεταβολήν επουσιώδη κα'ι κατά συμβεβηκός___). Πάλιν λέγοντες του οί πιστοί : διατί δέν πείθεσαι εις τήν διδασκαλίαν και δόξαν τής καθολικής εκκλησίας, όπου διδάσκει περί τοϋ μ,υστηρίου πασαν τήν άλήθειαν ; ό Καρυοφύλλης άπεκρίνετο : ανάθεμα τον όπου δέν υποτάσσεται εις τήν διδασκαλίαν τής καθολικής εκκλησίας (ένόει δέ καθολικήν έκκλησίαν Σίμωνα τον Βασιλείδην, τους Γνωστικούς, τον Μαρκίωνα, τον Έβίωνα. τον Μανιχαϊον, τους Άμασσαλιανους, τους Βογομίλους, τήν έπ'ι τοϋ Κοπρωνύμου εις τήν Βλαχέρναν τών Είκονομάχων σΰνοδον, τον Βερεγκάριον, τον Καλβΐνον, τόν Λούτερον, τον Λούκαριν, τον Κορυ- δαλέα και τόν εαυτόν του, κα'ι τους οπαδούς αύτοϋ). (ρ. 84 :) Μετά ταϋτα έγένετο συνέλευσις έν τω Πατριαρχείο), τω πρώτω σαββάτω τών άγίοιν Νηστειών, τών άγιωτάτων (ρ. 85 :) πατριαρ- χών, τών παρευρεΟέντων ίερωτάτων μητροπολιτών, όσιωτάτων αρχιμαν- δριτών κα'ι πρωτοσυγκέλλων, ευλαβέστατων ιερέων κα'ι ιεροδιακόνων, λογιωτατων κληρικών, τιμιωτάτων αρχόντων κα'ι τής Οεοφιλοϋς γερου- σίας τής Κωνσταντινουπόλεως, κα'ι καλέσαντες τόν Ίωάννην εις άπολο- γίαν ων είπε κα'ι ών ϊτ.ρχ'ξε δυσσεβών, και γενομένης τής πρεπούσης δημηγορίας τοϋ άγιωτάτου ο'ικουμενικοϋ πατριάρχου κα'ι τών λοιπών συνελΟόντων περ'ι τής όρΟοδόςου αληθείας τοϋ άγιωτάτου μυστηρίου, κα; 36 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE ε'ιπόντων και τω λογοθέτη τα πρόσφορα, εδέχθη τα εΐρημένα και ώμολό- γησεν 'έτι τα συγγραφέντα αΰτώ τετράδια ήταν άπάδοντα τοΰ εκκλησια- στικού δόγματος, και γραφέντος γράμματος συνοδικοί περ'ι του μυστη- ρίου, υπέγραψε και αυτός' και έγένετο κοινή ευφροσύνη δια τήν συμφωνίαν και ε'.ρήνην. Και δή Tij επαύριον, ήτοι τη Κυριακή τής 'Ορθοδοξίας, γενομένης λειτουργίας του παναγιωτάτου πατριάρχου, και ημών, και πολλών έτερων άγιων αρχιερέων, ομιλούντες ήμεΐς μετά τήν λειτουργίαν κατά το εικός περ'ι πίστεως, έπανηγυρίσαμεν δια τήν εΐρή- νην, έπηνέσαμεν τόν λογοθέτην παρόντα δια τήν καλήν του διόρΟωσιν, (ρ. 86 :) έσχίσαμεν ενα τών τετραδίοιν ενώπιον πάσης τής εκκλησίας, και άναθεματίσαμεν 'όσους έμετάγραφαν τα τετράδια, αν δέν τα καύσουν. Άλλ' ό κακός, φασ'ιν οί σοφό'., άε'ι κακός έστι— Έπήγασιν ουν εις τον Καρυοφύλλην τινές τών σπουδαίων χάριν επισκέψεως. Ό δε ϊλεγεν : εί'δετε τή ήμερα τών αγίων θεοδώρο>ν τήν σύνοδον ; εΓδετε πώς έγώ έκεΐ έσιώπουν ; άλλ' έσιο')πουν ώσπ-ρ ο Χρίστος έσιώπα ενώπιον του Πιλάτου, ίσχυρόν γαρ όχλος. Και ού'τω λέγων ou μόνον τήν άγίαν σύνοδον ύβριζεν, άλλα και πάσας τάς άγιας συνόδους, επειδή ούτος ό λόγος έστ'ι τών κατακεκριμένων ύπό τών συνόδων αιρετικών___ (ρ. 87 :) Δεν έσιώπησεν 'όμως ή εκκλησία τήν ύπόκρισίν του, άλλα προσΟέσασα εις το γεγονός συνοδικόν γράμμα 'κατά τήν άρχαίαν τών άγιων συνόδων συνήθειαν, 'ότι πλέον αν γροικηθή νά συντύχωσι τινές περ'ι τοΰ αγιοτάτου μυστηρίου άπάδοντα τοΰ εκκλησιαστικού φρονήματος, νά ε!ναι αναπολόγητοι και νά άναΟεματίζωνται άκρίτως. Έγένετο δευ- τέρα συνέλευσις, και έλΟών κληθείς ό Καρυοφύλλης δεν έσιώπησε.ώσπερ το τ.ρώ-:οΊ, άλλ' ηθέλησε νά διαλεχθή' έφάνη 'όμως εις τήν διάλεξιν παραβάτης τής άγιας Γραφής, τών άγιων πατέρων και τής καθολικής εκκλησίας.... (ρ. 97 :) Ό λογοθέτης τους μέν παλαιούς πατέρας παρεξηγεί' τους δέ νέους είπεν ότι ήμαρτον είπόντας τήν μετουσίωσιν τήν δέ έκκλησίαν είπεν ότι ήπάτηται. Και ού'τω τά έσχατα βλασφημήσας και εις τήν άγίαν Γραφήν και είς τους άγιους πατέρας και ε!ς τήν έκκλησιαστικήν παράδοσιν, και μέλλων άποκηρυχθήναι του ορθοδόξου λαοϋ, πάλιν ύποκριΟε'ις κατά τήν συνήΟειαν αύτοϋ τήν εύσέβειαν ύπέ- ypatye'i εις το συνοδικον, κα'ι φοβούμενος τήν άποκήρυξιν και το έπ' εκκλησίας ανάθεμα, έσιωπα του λοιπού 'όσον εις το φανερόν. Έγραψεν όμως μ.ετά ταύτα το προς τον Άδριανουπόλεως ανωτέρω Συνταγμάτιον, οτι και (ρ. 98) ό ανίερος έκτελεϊ μυστήρια' κα'ι εις Βλαχίαν έλθών, έν έ'τει αχ^ϊ', έψιθΰρισε πάλιν τήν αΓρεσιν και ήτον πάντοτε 'όμοιος έαυτω, και έν τούτοις παρεπέμφθη εις τα έκεΐσε δικαιοτήρια' ήμεϊς δέ, θέλοντες να τυπώσωμεν το παρόν συνοδικον, εί'πομεν έν ολίγοις και τήν περ'ι αϋτοϋ ΐστορίαν ε'.ς άσφάλειαν των πιστών, κα'ι δόξαν άίδιον του κυρίου του μή έώντος τάς πύλας του αδου κατισχύειν τής εκκλησίας αϋτοϋ. A la suite, on trouve (p. 98) : ό κατά των τετραδίων και τής αίρέσεως του Καρυοφύλλη γεγονώς συνοδικός τόμος. Lequel est date (p. 108) de l'annee 1G91 et signe, meme page, par Caiiinique, patriarche de Constantinople, et Dosithee, patriarche Je Jerusalem. Bibliotheque Mazarine : n° 49469 (Olim Τ 1358). Bibliotheque d'Emile Legrund.
  3. Δοσιθέου, πατριάρχου Ιεροσολύμων,