619ΖΑΧΑΡΙΟΥ ΟΡΘΟΥ IIOMEPANAIOI, Π0ΙΗ- TOY ΔΑΦΝΗΦ0Ρ0Υ, ΠΕΡΙ ΚΑΙΣΑΡΩΝ ΤΩΝ ΚΟΝ- ΣΤΑΝΤΙΝΟΓΠΟΑΑΙΩΝ (sic) βιβλίον. VuitobergcK excudebat Laurentius Schucnck. M. D. LXIII. In-4° do 1G feuillets non chiffres, divises en 4 cahiers de 4 feuillets chacun. Signatures : A-D. Sur le titre, il y a un bois qui figure dans Γ Histoire des Sultans turcs du meme auteur, ou il est donne comme etant le portrait de Bajazet premier. En tete de cet opuscule (ff. 2r° a 4 v°), on trouve une epitre dedica- toire de Zapharie Orthus illustrissime principe et domino d. Alberto, primo duci Borussiw, marchioni Brandcburgi, duci Pomeranix, prin- cipe Bugix, burggrauio Noribergensi k comiti Gutko densi, domino suo clementissimo. Cette epilre est datee de Witttmberg, le 26 decembre 1562. Cet opuscule forme la premiere partie d'un recueil dont nous allons successivement decrire les trois autres. L'epilre dedicatoire de celle qui est consacree aux Empereurs romains explique et justifie l'admission du present livre dans notre Bibliographie. Β Ζαναρίου του 'Ορθού πο'.ητοϋ δαφνη^οροΰντο; ιττορίας κα'.ταρων των τουρκικών βιβλίον. Zachari? Orthi Poetce Lavrcati Historian Turcicorum Caesarum libcllus. Anno M. D. LXIII. 7 08 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE
In-4° de 30 feuillets non chiffres, divises en 7 cahiers de 4 feuillets
chacun, sauf le dernier qui en a 6.
Dans l'exemplaire de la bibliotheque municipale de Stralsund, le
titre et l'epitre dedicatoire occupent les deux premieres feuilles soit
8 feuillets, et le texte cinq feuilles et demie, soit 22 feuillets. Cette
epitre dedicatoire, adressee a Maximilien II, empereur designe, est
datee de Wittemberg, 10 septembre 1363.
Dans l'exemplaire de notre Ecole des langues orientales, cette
seconde partie porte la date de 1S68 ; elle ne comprend en tout que
26 feuillets, soit 22 pour le texte, et 4 pour le titre et l'epitre dedi-
catoire. Celle-ci est adressee a Jean, fils de Gustave Wasa, et datee
Sundii, idus maias, anno domini 1558. Ce millesime est errone ; il
faut lire, comme sur le titre, 1568 ; car, dans l'intitule de l'epitre
dedicatoire, Gustave Wasa, mort en 1560, est appele prince inclytx
memorise, qualification qu'on n'aurait pu lui appliquer en 1558.
Zober, dans son excellente elude sur Zacharie Orthus, n'a pas
signale d'exemplaires avec la date de 1568. On s'est probablement
contente de reimprimer le titre et de remplacer l'epitre dedicatoire
a Maximilien par une autre piece du meme genre, mais plus courte.
C
Ζαχαρίου τοΰ Όρθοΰ ποιητοϋ δαονηφοροΰντος ιστορία καισάρων
των ρωμαϊκών. Zachariae Orthi PoOt? lavreati historia Roma-
norum Caisarum. Anno M. D. LXIIl.
In 4° de 60 feuillets non chiffres, divises en 15 cahiers de 4 feuil-
lets chacun.
Tel est le titre des exemplaires dedies a Jacques Basilicos Hera-
clide, prince de Moldavie. Mais il existe d'autres exemplaires sans
date, dedies a Eberhardt, evoque de Lubeck, et dont le titre est
ainsi libelle :
Ζαχαρίου του ΌρΟοΰ ποιητου Βαφνηφοροΰντος καισάρων των ρωρ,αϊ-
κών βίβλος.
Et au-dessous cette epigramme :
Εις καίσαρας Zayapio'j τοΰ ΌοΟοΰ, ποιητοΰ
τοΰ δαφνηφόρου και ένοόξου, επίγραμμα Μν/α/,λ
του 'Ρετίλλίου. ANNEE 1563
99
Τούλλιος Ίστορίαν Κικέρων σεσοφισμένος άνήρ
δημοσίαν μνήμην εμμεν' eeiTte λεώ
πρήγματος αρχαίου ξών ' μνήμα, τόποιο χρόνου τε
δήλωσιν κρύφιας πρήξιος ήέ φρενών ¦
οσπερ άρ' ηγεμόνων το λιλαίεαι ί'δμεν εκάστων
ανδραγάθημα βίου η το βδέλυγμα τρόπων,
την άνάγνωθι βίβλον δ' ην Όρδοϋ Παλλάς Άθήνη
ποιητοΰ γλαουραϊν πάμπαν έ'οργε γεροϋν '
ιστορίας 'Ιταλών, Γερμανών, Θρηϊκίων τε
ευ άναγνους, τα καλόν ξήλοε 2, φεΰγε κακόν.
L'epitre dedicatoire a l'eveque de Lubeck est ainsi intitulee :
Reverendissimo in Christo patri et domino d. Eberhardo, episcopo
Lubecensi & Verdensi, abbali ad d. Michaelem Luneburgi, domino suo
clemeniissimo, s. p. d. Cette epitre n'est pas datee.
Voici maintenant, reproduite integralement, l'epitre dedicatoire a
Jacques Basilicos Heraclide :
ILLVSTRISSIMO PRINCIPI & DOMINO D. IACOBO
HERACLIDjE, DESPOTE SAMI, REGNI MOLDAVIE
PRINCIPI, DOMINO SVO CLEMENTISSIMO, S. P. D.
Eo fine sapientes & docti homines scripserunt, semperque
legerunt historias, illustrissime et potentissime princeps, do-
mine clcmentissime, ut nobis scdem ccclesiae Dei in genere
humano ostcndercnt, variasque bonarum rerum publicarum
tam in toga quam in bello formas depingerct. Atque ita viuis
exemplis nos ad piclatem orga Deum exsuscitarcnt, et insignibus
illustrium personarum eucntis ciuem patriae sua; utilem, siuc
qui ad gubernacula reipub. sodebil, sive qui priuatus domi
viuet, σύνεσιν πολιτιχήν doccrent sapienterque et bene vitam
degendi, prudentiam in actionibus et consiliis omnibus lectori
monstrarent, ut bonus inprimis & doctissimus scriptor libro I
Tclyb. inquit δια το μηδεμίαν έτοιμοτέραν είναι τοις άνθρωποι; διόρ-
θωσιν της τών προγεγενη μένων πράξεων επιστήμης. Plurimam vim
in ingenuis animis νουθετικους λόγους seu prseccpta ethica de
1. Lire ζών.
2. Lire ζτ,λοε. • 100 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE
honestis moribus et virtutis actionibus habere non co inficias,
sed quantum viua praeceptoris vox mutis magistris aut libris
pr?stat in institutione, et altius animis sedet dicentis autoritate,
moribus & aiiectibus formata & expressa doctrina, ita prsecepta
siue diuina, siue politica insignibus excmplis vitam accipiunt
& vehementius animos aut ad virtutis pulchritudinem consec-
tandam exstimulant, aut ad vitii turpitudinem et infamiam
declinandam seuerius deterrent. Ita Plutarchus in vita Thesei
et Themistoclis ait : Θεμιστοκλής είπεν ώς καθεύοειν αύτον ουκ εων
το Μ'.λτιάδου τρόπαιον, ούτως έκείνω (οηλαοή θησεϊ) τοϋ 'Ηρακλέους
θαυαάζοντ'. άρετας, καΐ νύκτωρ όνειρο ς ήσαν αί πράξεις καΐ μεθ' ήμέ-
ραν εξηγεν αύτον ζήλος και ανηρέθ'.ζε τα5τα πράττειν οιανοούμενον '.
Alexandrum quoque Magnum, contribulem T. C, ideo Homeri
Iliada semper puluinari cum pugione subposuisse existimo ut
dum legcrct facundia diuina et ingenii admiranda copia,
Achillis a quo genus maternum ducebat, ad Troiam illustrata
facinora, sese ad similem virtutem excitaret. Ita Caganus, rex
Auarum aut Vngarorum, tempore Mauritii imperatoris, cum
propter succcssus belli csset insolentior, rccitata historia per
legatum Prisci, ducis Mauritii. placatus est,& de crudelitate atque
supcrbia nonnihil remisit : nam cum Priscus post aliquot con-
ilictusad eumoratoremdeinduciismisisset, Caganusque ferocius
rcspondisset : Sesostris, rex /Egyptius, orator inquit, aureo curru
vehebatur, quern quatuor domiti rcges trahebant, quorum cum
unus saipius respiceret, et cur hoc faceret ab insolente et superbo
regc interrogaretur : intuens, ait, rotai volubilitatem, in qua
cito ca qua; summa fuerant hunt ima, cogito de nostra fortuna.
llac motus admonitione Sesostris factus est modestior et reges
liberauit. Hoc pacto recitata historia, ferox et felix miles Caga-
nus a vitio superbise deterritus est. Nam historiae in magnani-
mis naturis plurimum momenti habent, & consilia actionesque
illorum quibus respub. commendata est, gubernant. Propterea
sapientissimi et fortissimi principes omnibus aitatibus dilexerunt
historiam tanquam magistram vita;, ut Scipio Xenophontem,
1. Je ne change rien aux diverses citations grecques, qui ligurent dans cette
epttre dedicatoire. ANNEE 1563
101
teste M. Cicerone, semper in manibus habuit. Sic Grseci sanxe-
runt ut Herodoti historia tanquam speculum virtutis, et delibe-
rationum de rebus gravissimis thesaurus, in panegyri publiee
legeretur; sicut attica quoque respublica decreuit ut quotannis
populo Homeri poema, propter multa virlutum exempla &
varias Grsecia; antiqua; historias recitaretur. Nam historia cum
multiplicia omnium aclionum exempla et consultationum sen-
tentias describit, turn quid in rebus secundis sequendum, quid
in aduersis fugiendum sit demonstrat, & omnino nulla pars
est in reipub. gubernatione 'ad quam nulla utilitas ex historia
redire possit, ut Polybius lib. I dicit : φάσκοντες άληθινωτάτην
είναι παιδείαν καΐ νυμνασίαν προς τας πολιτικάς ποάξεις την εκ της
ιστορίας μάθητιν ενεργεττάτην δε και μόνον διδάα-καλον το δύνασδαι τας
της τύχης ριεταβολας γενναίως ύποβέρειν, την των αλλότριων περιπε-
τειών ύπόιχνησιν. Omncs quidcm historian profana; virum politi-
cum sapientia et prudcntia instruunt; tamcn haud scio num
aliqu? usquam gentium sint. quas & ob argumcntum & propter
res magis retulerit nosse et meminisse principem, atque impe-
ratorum romanorum historiam. Nam turn magnitudine imperii
caetera totius mundi regna vincit, turn diucrsitatc rerum aliis
reb. longc anlcccllit. Erudit cnim principem quid consilii in
diuersis et pluribus simul negotiis capiendum sit, quibus con-
siliis s te te rit monarch ia romana, quibus moribus languefacta
paulatim nutarc cu'perit, qua virlute ruinam minitans restituta,
quibus deinde vitiis rursus encruata, penitus collapsa sit : "deni-
que quod nulla sit tanla vis, tanta copia, qua; non ierro ac viri-
bus dcbilitari ac i'rangi possit, quod nulla tanta potentia qua;
luxu, libidine, ignauia et crudelitale occidcrc nequcas, ut gra-
uissime a poela dicitur. Nam ca;tera regna luxuries vitiis, odiis-
que superbia vertit.
Hanc autem historiam romanorum imperatorum T. C, illus-
trissime princeps, proplorca dedicare visum fuit, ut is cuius
beneficio magnifiais ornatus essem honoribus, gralitudinis mea·
ubercm caperct fructum, idque historia et carmine gra;co cum
mea; Musa; hoc άντίδωρον et αντιπελάργησιν suo patrono merito
deberent, a quo summis beneficiis & egregio honore affecta;
essent. Deinde propter excollcntem C. i. in gia;ca et in aliis 102 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE
linguis reliquisque artibus liberalibus peritiam atque eruditio-
nem egregiam principe viro dignissimam, qui et de histori?
huius veritate & de consensu iudicium facere posset, et cui
graeca phrasis sermonisque proprietas cognita esset, qui non
tantum ab aliorum interpretum ore penderet, sed suo marte
intelligeret ποιητιχήν.άρμονίαν, & graecam linguam nec modo
intelligeret, verum etiam graece loqui ac similia aut meliora his
componere atque scribere posset. Non etenim tantum aliorum
sermonibus de T. C. egregia doclrina accepi, sed coram diser-
tissimitam in graeca quam in latina lingua principis facundiam
cum reuerentia admiratus sum ; ne addam quod multiplicem
historiarum lectionem antiquissimarumque rerum memoriam,
astronomiae et physices scientiam cximiam, omneis vere docti
in T. C. certatim amore & beneuolentia prosecuti sint, &mirificis
vexerint laudibus, ut mihi gratuler tantum et adeo doctum prin-
cipem secundiore iam aspirante fortuna post tot calamitates
Musis esse redditum : in quo virtus gentis herculeae elucet &
rara in principe eminet eruditio, illudque graecae gentis pro-
prium (teste Horatio, Gratis dedit ore rotundo Masa loqui) cons-
picitur.
Pauci enim in nostro saeculo principum mediocrem in bonis
artibus progres'sum fecerunt : multi ut nihil Iiterarum intelli-
gunt, ita nec earum cura afficiuntur ; plures illud cuiusdam
hispanici regis in eo habere non erubescunt : non decere quem-
quam illustri natum loco literas. Paucissimi inueniuntur quos
omnes vel una phaselus (ut Pindams ait) caperet qui eo scien-
tiae ingeniis peruenerunt ut graeca intellegant. Cum tamen si
veterum idque fortissimorum & potentissimorum principum
exempla intueamur, inueniamus olim praecipuum studium inge-
nqorum ac nobilium fuisse, liberalium artium quai ab illis ipsis
liberishominibus suis discipulis sic appellatae sunt, culturam. Ab
barum incunabulis in Graecia & Romai in forum, inde in rem-
publicam deducebantur adolescentes, postca ad prouinciarum
imperia, denique ad summos praecipuosquc honores inter ciues
suos euehebantur utinreip. administratjone tanquam in palaes-
tra etgymnasio, in ludis perccptai doctrinai et informata; virtu-
tis deponerent tirocinium, & primum in foro assucscerent ANNEE 1563
i 03
ρήτορες έπέων έ'ρ,μεναι, postea in gubernandis prouinciis vel repu-
blica πρηκτήρες έργων vel κρατεροί αίχριταΙ fierent. Nonne Peri-
cles ex rhetorum scholis, Themistocles & Alcibiades a philoso-
phis ad Athenarum gubernationem euocati fuerunt ? Caesarem
dictatorem jelegantioris scienti? apprime doctum fuisse ipsius
commentarii bellorum se duce gestorum ostendunt. Octauius
Augustus, istius ex sorore pronepos, artibus & linguis excelluit.
Marcum Antonium adeo fuisse doctum, ut cum philosophis sui
temporis certare potuisset, Herodianus autor est. Numerianus
Caesar, Cari filius, ita eleganter in oratoria & poetica institutus
fuit ut coaitaneos omneis superaret, atquc in bibliotheca Vlpia
statuam mereret. Vcrum unum atque alterum excmplum bre-
uitatis gratia adbuc ex Gcrmanis imperatoribus subiiciam, cum
Graicia & Roma innumera liabeat. Carolus Magnus Nicephori
Constantinop. imperat. lcgatum gra?ce apud se orantem intel-
lexit, & breuitcr gra:cc rcspondit. Otto 2 imp. cum proditione
Siculorum a Saraccnis in Italia captus csset atque a piratis
ignoraretur, scienlia gr?caj lingu? cuasit. Fiidericus 2 latinam,
sarraccnicam, graecam & gcrmanicam linguas calluit.
lu horum catalogum cum iurc refcrri possit T. C, princeps
illustrissime, mibi gaudeo, Musisque meis έλληνιζούσαις gratulor
quod patronum
ΖΑΧΑΡΙΟΥ ΟΡΘΟΥIIOMEPANAIOI
ΠΟΙΗTOY ΔΑΦΝΗΦΟΡΟΥ, ΠΕΡΙ ΚΑΙΣΑΡΩΝ ΤΩΝ ΚΟΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΑΙΩΝ
- Βιβλιογραφικό Λήμμα
- ΠΟΙΗTOY ΔΑΦΝΗΦΟΡΟΥ, ΠΕΡΙ ΚΑΙΣΑΡΩΝ ΤΩΝ ΚΟΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΑΙΩΝ