ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ,

  1. (04) BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE XVII TOME PREMIER
  2. 223 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ, Εξηγημένη άλλοτε εις κοινήν έωμαίκην γλώσσαν καΙ τώρα γυρισμένη εις Λατινικήν ψράσνι. άπο τον. Λ.Β. τον άθηναΐον. DOCTRINA CHRISTIANA, GR.ECO VVLGARI IDIOMATE alias tractata. nunc vero Latinis uteris mandata. Per L. V. Atheniensem. LVTETI/E PARISIORVM, Sumptibus Societatis Typographic» Librorum Officij Ecclesiastic!, Iussu Regis constitute. M. DC.XXXIII. In-8° de 16 feuillets non chiffres et 575 pages. Rare. Les mots du titre Grseco vulgari idiomate alias tractata sont une allusion a la premiere edition du texte grec vulgaire, qui parut a Rome, en 1616, in-8°. Voir ci-dessus le n° 87. Collation des feuillets liminaires : Feuillet 1 : Le titre. Feuillets 2-8 : Epitre dedicatoire en grec vulgaire, reproduite ci-apres. Feuillets 9-15 r° : La meme epitre en latin. Feuillets 15 v°-16 : Le privilege donne a Chateau-Thierry, 1i 9 decembre 1631. ΤΩ ΕΝΔΟΞΟΤΑΤΩ ΑΦΕΝΤΗ ΙΩΑΝΝΗ ΑΡΜΑΝΔΩ ΕΞΟΧΩΤΑΤΩ ΚΑΡΔΙΝΛΛΕΙ ΔΟΥΚΑ ΤΩ Ρ^ΧΕΛΙΩ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΕΛΤΙΚΗΣ ΤΙΜΗΣ ΑΣΦΑΛΕΣΤΑΤΩ ΠΡΟΦΥΛΑΚΙ Λ. Β. ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΠΑΣΑΝ ΚΑΛΟΡΡΙΖΙΚΙΑΝ. Δέν σου λείπουσιν άθρώποι, έξοχοκατε αφέντη, ε!ς τοΰτα τα βασίλεια τΐ}ς Φραγκιάς, έπου κυβερνάς τόσον καλορρίζικα, ci όποιοι μέ νουν 310 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE έπιτήδειον και μεγάλα εγκώμια να υπερυψώνουν εις τον καιρόν μας τές αρετές σου, και να τες μεταφέρουν εις τους μεταγενεστέρους μέ παντο- τινά αναθήματα. Μ' όλα τοΰτα έγώ ήξευρω βέβαια οτι ή καλοσύνη τής ψυχής-σου είναι τόσον μεγάλη όπου δέν φοβούμαι να μην καταδεχθής και να καταφρόνεσης τούτο τό παραμικρόν μνημεΐον όπου σοΰ χαρίζει ένας σπουδαίος 'ννθηναΤος, έχοντας συνήθειαν να ψηφάς περισσότερον τήν καλήν καρδίαν παρά τά πράγματα. Τοΰτο τάχα θέλει δούλεψη διά νά άφθαρτήση και νά κάμη τήν μνήμην σου αιώνια, και νά τήν φυλάξη από πασαν ύβρισίαν τοϋ καιρού και του θανάτου ακόμη εις έκεΐνα τά μέρη εις τά όποια ά'νθησεν ά'λλες φορές τόσον πλήθος ένδοξων και ενά- ρετων ανθρώπων. Εσένα τό λοιπόν έγώ προσφέρω και 'ς τό φουμ.ισμένον σου όνομα προσφωνώ τοΰτα τά δόγματα τής χριστιανικής πίστεως, άπου ήτονε γραμμένα εις κοινήν ρωμαίκην γλώσσαν κατά τό ρ>,τόν τής ανα- τολικής εκκλησίας, τά όποΤα εγώ τώρα με εςουσίαν και όρισμόν έδικόν σου έγΰρισα εις λατινικήν φράσιν με όσην εΰκολίαν και έμπιστοσΰνην είναι βολετόν, και ή νέα συντροφιά των τυπογράφων, τήν οποίαν ατός σου με βασιλικόν όρισμόν έθεμελίωσες, έτΰπωσεν με μεγάλην έπιμέλειαν. Άπ' έδώ έγώ ελπίζω νά ώφελεθοΰσι πολλά και οί 'Ρωμαίοι, άνάμε- σον ε'ις τους οποίους τήν σήμερον ήμέραν είναι τόση ακρίβεια από σπου- δές" και θαρρώ νά λάβουσιν οί επίλοιποι χριστιανοί μεγάλην χαράν και εϋχαριστίαν, οί όποιοι έπιθυμοΰσιν ή νά μάθουσι τήν φυσικήν μας γλώσσαν ή νά γνωρίσουσι μοναχά τήν διαφοράν εις τήν οποίαν έςέπεσεν ή σημερνή μας διάλεκτος άπο κείνην τήν πάλαιαν και εύγενεστάτην, υστέρα απο τές καταδρομές τών βαρβάρων και τόν πολύν καιρόν όπου κατατρώγει όλα τά πράγματα. Θέλουν έμπορέση ακόμη νά γνωρίσουν ci πεισματά- ρηδες αιρετικοί, όπου μοναχά με λόγια κρατοΰσι και όμολογοΰσι Οτι ό Χριστός ό σωτήρας μας νά είναι ένας μόνος και ό αυτός, άμή με έργα καθαεις, ώς του φαίνεται, τόν διαμερίζει και τόν καταξεσκίζει" θέλει γνωρίση, λέγω, όλος ό ορθόδοξος κλήρος πόσον είναι απλός, πόσον όλάκαιρος, αδιαίρετος, ένας και μόνος όλοϋθε ό Χριστός, με τοϋ οποίου τό αυτό και ενα ζωηφόρον πνεύμα Ολοι μας όόηγοΰμεσθα, τόσον εις τήν άνατολικήν όσον εις τήν δυτικήν έκκλησίαν, αν ίσως και ό δεσμός τής ANNEE 1633 311 αγάπης θέλη εΰρεθή άνάμεσον εις τους χριστιανούς, και αν εκείνος δέν διαμερισθή άπο τές εδικές μας διάφορες και διχόνοιες. Διότι αν θέλη τινας να θεώρηση και να έξετάση με έπιμέλειαν άπόθεν έγεννηθήκασιν άνάμεσον εις τους χριστιανούς τόσες γνώμες, τόσες Ιριδες, τόσες διαφωνίες και τόσες διαφορές εις την πίστιν, οι όποιες θολώνουσι κα'ι λυώνουσι τήν άγάπην εις τήν οποίαν στέκει όλο το θεμέλιον κα'ι το άπακοΰμπι τής χριστιανοσύνης, κα'ι μέ τήν οποίαν τόσα διάφορα έ'θνη άπ' όλον τον κόσμον μονοιάζουσι. ταιριάζουσι κα'ι αυξάνουσι μέ μίαν χριστιανικήν όμόνοιαν, έγώ έπ' αληθείας λογιάζω ενα μεγάλο μέρος να ήρθε από τήν διαφοραν κα'ι άμαθίαν των γλωσσών, οί όποιες το πρώτον έξεχώρισαν τους χριστια- νούς. Άποκεΐ έξεφύτρωσαν, έξαπλώθησαν άνάμεσον μας οι έ'χθρητες, και μέ καιρόν άπόβγηκε μία μεγάλη αφορμή να σκοτινιασθή ή αλήθεια" άποκεΐ έβλάστησαν τα σχίσματα κα'ι τών αιρέσεων οί μαγαρισίες εις Ολα τα έ'θνη, έταράχθησαν τών χριστιανών τα πράγματα, κα'ι ίίστερα έκου- νίσθη κα'ι έξερριζώθη ολότελα άπό τον πάτον ή χριστιανική βασιλεία. Άμή έσυ χώρα, έξοχώτατε αφέντη, σαν να ήσονε γεννημένος και τεταγμένος άπο τον θεόν δια τήν κοινήν ώφέλειαν άνάμεσον εις τόσα κα'ι τόσον μεγάλα πράγματα ετούτης τής βασιλείας, εις τα όποια Ολη μέρα μεταχειρίζεσαι, μή ξεχάνοντας τήν οικοδομήν και αϋξησιν τής πίστεως, μήτε τήν διαφέντευσιν κα'ι βοήθειαν τών γραμμάτων, μέ μεγάλην πρό- νοιαν έπεμελήθης κα'ι ώρισες να μετερμηνευθοΰσι τα ρ>,τά τών 'Ρωμαίων εις λατινικήν γλώσσαν και τα τών Λατίνων εις κοινήν ^ωμαίκην, μέ τέτοιαν γνώμην κα'ι προαίρεσιν δια να ξαναγνωρισθώ ϊτζι ή αλήθεια, κα'ι άφίνοντας όλοι τα μερικά μαλλώματα, κα'ι φεύγοντας τους κακούς άνε- μους τών διαφορών, να έμποϋσιν εις τον ασφαλή κα'ι βέβαιον λιμιώνα τής αυτής πίστεως κα'ι ευσέβειας, κα'ι να έπιτύχη ή εκκλησία του Χρίστου τήν τόσον έπιθυμημένην ενωσιν κα'ι όμόνοιαν. "Αμποτες δια μέσον τοΰ λόγου σου να μετάρθη κα'ι να σηκωθή άπο το έλεεινόν της πτώμα ή ανατολική εκκλησία κα'ι να ξαναζήση το γενναΐον Ιθνος εκείνο, όπου ήτον άλλες φορές το ά'λας κα'ι δ ήλιος τής οικουμένης, ξαστερώνοντας κα'ι ξεδιαλύνοντας πασαν διαφοραν, δυσκολίαν κα'ι άμαθίαν τών γλωσσών, οί δποΐες μοναχές χωρίζουσι τές καρδιές τών χριστιανών, κα'ι έβγάνοντας 312 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE άπο τή μέση πάσα λογής μερικό πάθος και εχθρητα. Φανερον είναι 'ότι τοΰτο έστάθηκε πάντα έμφυτον τής μεγάλης σου και λαμπρας φύσεως να ευεργέτες πάντοτε την χριστιανοσύνην με μιας και άλλης λογής ευεργετήματα, και μέ κείνα όπου γίνονται δια [*έσον τής άδειας και τής ησυχίας μελετώντας και γράφοντας πολλά συγγράμματα, και μέ τ* ά'λλα όπου γίνονται δια μέσον των δουλειών και των πράξεων, ενεργώντας και κάμνοντας έργα λαμπρά και ωφέλιμα* διατ'ι άγκαλά και ή άδεια και οι δουλειές ολίγες φορές νά συνέρχωνται και νά εΰρίσκωνται αντάμα, μ' ολα τοΰτα έσυ οντάς εμποδισμένος και άσχολησμένος σε μ-εγάλες δουλειές και βασιλικά πράγματα, ξυπνάς και παρακινείς τους άλλους τέτοιας λογής με τήν άρετήν σου, όπου εκείνο που δεν σου βολεΐ νά κάμης ατός σου, διά τές συχνές και πολλές πολιτικές υπηρεσίες, το κάμνεις θαυμαστά διά μέσον τών άλλων, διά νά μή σοΰ λείψη τίποτες διά νά φανής χρήσιμος σε πάσα τρόπο, και καλός ευεργέτης τής χριστια- νοσύνης και 'όλων τών ανθρώπων. 'Επειδή και έ'τζι έκρινες πάντα σου ότι όλη ή αρετή νά στέκη 'ς τήν πράξιν και 'ς τά καμώματα όπου σμίγοντας πάντα τους κόπους τής ψυχής μέ τους 'βρωτας του κορμιού, και μεταχειριζόμενος πάντοτε ίσια τοΰ νοΰ καΊ τών χεριών τας υπηρεσίας, δεν έλειψες ποτέ σου νά εΰεργε- τήσης και νά αύξησης τήν σπάρταν όπου σοΰ έλαχε. Γνωρίζει καλά τούτην τήν εύγένειαν τής ψυχής σου και τήν θαυμαστήν σου έμπειρίαν εις τήν πολιτικήν κυβέρνησιν ό δικαιότατος και ευτυχέστατος βασιλεύς Λοδο'ίκος" ό όποιος διά τοΰτο σ' έσήκωσεν εις τον ϋψηλότατον βαθμον τής βασιλείας του, κα'ι, εις τον μεγαλώτατον κίνδυνον τής Γαλλίας, μέ πάσα λογα- ριασμόν και βασιλικήν κα'ι άμετάτρεπτον άπόφασιν έδιάλεξε μοναχόν του λόγου σου, μέ τον όποιον έδιαμέρασεν 'όλες τές φροντίδες τής βασιλείας του, κρίνοντας και κρατώντας σε πάντα άξιώτατον εις τον όποιον νά θαρρευθή καΊ νάπακουμπήση τόσο μεγάλο βάρος. Διά τοΰτο μέ τήν φρονιμάδα σου και μέ τήν άρετήν του έ'σδυσεν ολα τά πολιτικά ανακατώ- ματα, τά όποια, για νά έσταθήκασι πολύν καιρόν ατιμώρητα, ήτον αναμ- μένα περίσσια, κα'ι μέ μίαν άκραν δικαιοσύνην ό δικαιότατος βασιλέας έσκόρπισεν όλους τους σκανταλιάρηδες όπου άνακατώνανε τήν πατρίδα ANNEE 1633 313 και την είρήνην της. Μία και δυο φορές έξανακέρδεσε και ύπόταξεν εις τους ορισμούς του 'όλην τήν Γαλλίαν' έκαταδάμασε κα'ι παρ' ολίγον δέν έκαταχάλασε και δέν έδιωξεν άπ' όλην του τήν δυναστείαν τήν αί'ρεσιν. Και κείνο όπου πολλοί ρηγάδες ώς τώρα· έπολέμησαν εϋκαιρα, απο- κτώντας το μόνος εκείνος δια μέσον του λόγου σου , ευ'ρηκε τρόπον να πάρη και να βάνη άποκάτω ε'ις τήν υπακοήν του τήν 'Ρουπέλλαν, ή έποία έστάθηκε πάντοτε σπήλαιον τής πανουργίας κα'ι καταφύγιον τών έχθρων τής βασιλείας του , και έ'κοψε τήν ρίζαν πάσα λογής αφορμής Όλων τών συνόρων αφεντάδων να ταράσσουσι πλέον κα'ι να συγχύσουσι τήν Γαλλίαν. Ένίκησε τους Βρετανούς στεριά και θαλάσσης" έκαταπάτησε τήν Σαβώϊαν, έτάραξε κα'ι έτρόμαξε τους 'Ισπανούς εις τήν Ίταλίαν, όταν μέ πάσα δίκαιον έδιαφέντευε τ&ν ύψηλότατον δούκα τής Μάντοϋας, και τους ανάγκασε, μόνο που 'φτάσε, να φύγουν κα'ι να αφήσουν τήν περι- κύκλωσιν του Καζάλε' κα'ι 'ς τήν Φλάντραν τους έκαταπολέμησεν' έκαταπόνεσε τους Λορραίνους., και από τους Γερμανούς μέρος όσοι έπαραδόθηκαν εις τήν σκέπην του έδιαφύλαξεν, και μέρος ένίκησε μέ τήν άστραπήν τών αρμάτων του' και τέλος πάντων μέ τήν μεγάλην σου οίκονομίαν, έντρέχειαν, σπουδήν κα'ι πιδεξιωσύνην, μηδέν αναβαλλόμενος κα'ι μή χασομερώντας τίβοτα, έφύλαξεν ώς το τέλος άζήμιον, ά'γκιχτην και αβλαβή τήν Γαλλίαν, κα'ι τήν έ'σωσε κα'ι τήν έλευθέρωσεν άπ' όλες τές δυστυχίες όπου τής έκρεμόντανε* κα'ι, σμίγοντας τήν έπιμέλειάν σου μέ τήν άνδρείαν του, αΰξησεν από κάθε μέρος κα'ι εξάπλωσε τα μ.εθόρια τής βασιλείας του στανιό κα'ι εναντίον σέ τόσους εχθρούς εντόπιους και ξένους τής κοινής ευτυχίας τής Γαλλίας, δποϋ τόσες φορές δωριανά έπολέμησαν να παραμερίσουν το άξιάλογον τής ψυχής σου άπό τήν κυβέρνησιν τών βασιλικών πραγμάτων' εις τόσον ότι αν ίσως κα'ι οί παλαιοί έδίδασι τόσους κρίνους όσες ήτονε οί νίκες τών αιτίων τής νίκης, πόσες κα'ι μέ πόσο δίκαιο σου πρέπουσιν οί χάριτες τών κρίνων κα'ι ή σκέπη των δια τές νίκες κα'ι τους θριάμβους έπόΰ" σέ κάθε τόπον απόκτη- σαν οί κρίνοι δια μέσον του λόγου σου ; διότι δέν έτράβιξες ποτέ σου σέ μερικόν σου κέρδος κα'ι άνάπαυσιν μερικήν τήν έξουσίαν κα'ι τήν μεγάλην άγάπην έπου 'χεις τούτου τοΰ μεγάλου βασιλέως ε'ις τήν οποίαν είσαι 314 BIBLIOGRAPHIE HELLENIQUE περίβλεπτος, μήτε κυβερνώντας τήν βασιλείαν, τήν έζημίωσες (πράγμα όπου λαχαίνει συχνές φορές των άλλωνών, οί όποιοι, για νά 'ναι ανάξιοι και κατώτεροι άπα κείνην τήν βασιλικήν άγάπην, εύκολα θαμπώνονται κα'ι πλακώνονται άπο κείνην)*, άμή πάντα σου αϋξησες και εξάπλωσες τα σύνορα τής Γαλλίας, άνταμειβεΰοντας και παρ' ολίγον γυρίζοντας τήν αυτήν χάριν όπου .λαμβάνεις, και μέ τές αρετές σου έννοιαζόμενος διά όλην τήν χριστιανοσύνων, απόκτησες κα'ι έκέρδεσες όλες τές καρδίες των ανθρώπων, κα'ι μέ τήν μεγάλην σου ψυχήν και τα περίφημα σου καμώ- ματα έκαμες μεγαλίτερην τήν άξίαν σου κα'ι τές τιμές σου, κα'ι τές έτίμησες αυτός σου περισσότερον παρά που δεν έτίμησαν εκείνες του λόγου σου. Δια τοϋτο κάνεις δέν σ' έγνώρισε μία βολά κα'ι δέ σ' άκουσε νά μιλή- σης όπου νά μήν έκαταπείσθηκεν εύκολα κα'ι άπο τήν σοβαρότητα του προσώπου σου κα'ι άπο τήν λάμψιν των περίσσιων σου αρετών νά σέ θαυμάση και νά σέ δοξάση σάν έ'ναν ήρωα' κα'ι οχι μοναχά ή Γαλλία εις τήν οποίαν είναι τόσον άκουστον το ονομά σου, άμή Ολη ή Ευρώπη έχει καρφωμένα τά μάτια της εις εσένα κα'ι στέκει κα'ι σέ θαμάζεται, και σέ κρίνει άξιον νά κυβέρνησης πάσα βασιλείαν κα'ι νά σέ μιμούνται 'όλοι ci άλλοι κυβερνητάδες, βλέποντας εις τοΰ λόγου σου μίαν τελείαν και ά'σφαλτον εικόνα όλων των πολιτικών αρετών, προς τήν οποίαν νά προσ- έχουσι κα'ι νά συγκρίνωνται όλοι οι κυβερνητάδες τοΰ κόσμου. Δέν σου λείπει άλλο, έξοχώτατε αφέντη, τώρα όπου έπαυσες τές ξένες ταραχές κα'ι ειρήνευσες τήν Γαλλίαν, παρά, ώς θαρροϋσιν 'όλοι, νάγαπας κα'ι νά διαφεντεΰης τους γραμματισμένους διά νά ευρίσκεται εις τά σπίτια σου ή επίσκεψις 'όλων των αρετών κα'ι νά διαλαλοΰνται άποκεΐ οί έπαινοι σου. και επειδή κα'ι ατός σου ξαπερνας τους άλλους σέ πάσαν εύγένειαν κα'ι εις έκείνην όπου κερδαίνεται διά μέσον των αρμάτων και εις έκείνην όπου αποκτάται διά μέσον των γραμμάτων, δίκαιον είναι νά διαφεντεώης κα'ι εις τους άλλους μίαν κα'ι άλλην εύγένειαν- κα'ι ωσάν ή εξαίρετος αρετή έσήκωσεν τοϋ λόγου σου 'ς τήν άκραν τιμήν, έτζι δίκαιον είναι νά ψηφάς κα'ι ατός σου τους ενάρετους, καλοκρατώντας, προτιμών- τας, έπισκέποντας κα'ι βοηθώντας των, κατά ποΰ κάμνεις, μέ τήν αγάπη σου, μέ τιμές κα'ι αξίες κα'ι εισοδίες κα'ι δωρεές, διά νά παρακινάς 'όλους τους ενάρετους να ixatvsOot πάντοτε ολα τα ευγενικά σου καμώματα. Δέξου δια τήν ώραν, άκαρτερώντας μεγαλίτερα βιβλία οποΰ σοΰ ετοιμά- ζονται, το παραμικρόν έτοΰτο οποΰ έβγαίνει 'ς το οοξασμένον σου όνομα και ς τήν σκεπην σου, και καταξίωσα', του λόγου μου να μείνω γραμ- μένος 'ς τον κατάλογον των ταπεινών σου δούλων. Έρρωσο. Τής έξοχότητός σου' ταπεινότατος δοΰλος, Λ. Β. ό αθηναίος. Les initiales Λ-Β. et L-V. designent Leonard Vilaius ou Phi- laras, que l'on appelait en France Villere, Villeret et meme Villars. Bibliotheque de l'Avsenal : Theol. 6255. 8°. Bibliotheque d'Emile Legrand.